سازمــان توسعـه و نوســـازی
معادن و صنایع معدنی ایران

برگزاری بیستمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بهانه‌ای شد برای نوشتن گزارشی پیرامون ناشران کتاب‌های کامپیوتر. کتاب‌هایی که این روزها در اکثر کتاب‌فروشی‌های شهر جایگاهی ویژه به خود اختصاص داده و هر روز بر تعداد و عناوین‌شان اضافه می‌شود.
البته به اعتقاد بسیاری از دوستداران علوم کامپیوتر، ضعف در تولید محتوا، مطالب ارائه شده، نحوه آموزش و نیز ویرایش‌های متفاوت از یک کتاب، باعث شده تا انتخاب کتاب برای مخاطبان دشوار باشد. از سویی دیگر پیدایش ناشران مختلف در زمینه کتاب‌های کامپیوتر و عدم وجود نیروی متخصص در بخش نگارش این کتاب‌ها باعث سردرگمی‌مخاطبان در این زمینه شده است.
نمایشگاه کتاب بهترین فرصت برای بررسی وضعیت و مشکلات ناشران کتاب‌‌های کامپیوتری بود اما معضلات و مشکلات بسیار در برگزاری بیستمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که امسال برای اولین‌بار حضورش را در مصلای تهران تجربه می‌کرد به نوعی اهداف نگارش این گزارش را نیز تحت تاثیر خود قرار داد.
مشکلات و ضعف‌های موجود در برگزاری نمایشگاه کتاب اگرچه در گذشته نیز به چشم می‌خورد اما امسال پررنگ‌تر و بسیار عمیق‌تر دیده می‌شد و حتی بر مشکلات گذشته که برخی از آنها نیز برطرف شده بود موارد بسیار دیگری اضافه شد.
با وجود اینکه یکی از مهم‌ترین معیارهای فضایی که به یک نمایشگاه تخصیص داده می‌شود تناسب حجم و ساختار آن با موضوع نمایشگاه است اما بیستمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب به طور کلی از هر حیث فاقد این معیارها بوده و بیشتر به یک بازار مکاره محلی شبیه است.
به‌رغم استفاده از تکنولوژی‌ها و استانداردهای اطلاع‌رسانی همچون کیوسک‌های اطلاع‌رسانی الکترونیکی در نمایشگاه‌های گذشته اما این بار در مصلای تهران نه تنها از این وسایل هیچ خبری نبود بلکه از کیوسک‌های اطلاع‌رسانی سنتی و نقشه‌های گویا نیز خبر چندانی نیست و معدود نقشه‌هایی که به چاپ رسیده است کمکی به شما برای پیدا کردن اهدافتان نخواهد کرد. درخواست راهنمایی پیرامون ناشران کتاب‌های کامپیوتری از مسولانی که در جایگاه‌های اطلاع‌رسانی مستقر هستند آن هم بعد از صرف زمان بسیار برای شما اثری نخواهد داشت چرا که نحوه تقسیم ناشران در جایگاه‌های مختلف از یک سو و پراکندگی آنها در سالن‌های متفاوت و در بین دیگر ناشرانی که هیچ‌گونه نقاط اشتراکی با هم ندارند از سویی دیگر باعث می‌شود تا زمان بسیاری برای رسیدن به هدف نهایی صرف شود.
در این بین نامناسب ترین مکان موجود در نمایشگاه بیستم به نشر دانشگاهی و ناشران تخصصی‌ای همچون ناشران علوم کامپیوتری اختصاص یافته است. محلی فاقد روشنایی لازم با راهروهایی پر از خاک و زمینی ناهموار و سقفی برزنتی.
به‌رغم تمام شعارهایی که در خصوص کیف پول الکترونیکی و خرید الکترونیکی می‌شود وضعیت پرداخت پول و خرید کتاب تنها کمی ‌از بیرون نمایشگاه بهتر است. هیچ غرفه‌ای دارای P.O.S (پایانه فروش الکترونیکی) نیست و با وجود کارت‌های بانکی رنگارنگی که در جیب دارید مجبور هستید یا به اندازه کافی در جیبتان پول نقد داشته باشید یا در صف چند دستگاه P.A.T.M (خودپرداز قابل حمل) که امسال برای اولین بار در فضای نمایشگاه دیده می‌شود، زمان خود را از دست بدهید و پول نقد تهیه کنید.

رعایت داوطلبانه کپی رایت

 اما بالاخره و بعد از یک ساعت جستجو چشممان به اولین ناشر کتاب‌های تخصصی در زمینه کامپیوتر می‌افتد. انتشارات غزال، نزدیک به 15سال است که به کار واردات کتاب‌های خارجی و تامین منابع دانشگاهی در رشته‌های پزشکی، فنی و مهندسی، کامپیوتر، علوم‌پایه و سایر رشته‌ها فعالیت دارد. این انتشارات با داشتن نمایندگی از ناشران بزرگ و صاحب نامی‌چون Elsevier Pearson Education و Longman و با بهره گیری مترجمانی زبده و استادان و اعضای هیات علمی‌دانشگاه‌ها، یکی از ناشران موفق در بخش کتاب‌های کامپیوتری است.
تنها غرفه‌‌ای که توانستیم در طول بازدید ازنمایشگاه با مسولان آن صحبت داشته باشیم (بهتر است بگوییم تنها غرفه‌ای که توانستیم در زمینه کتاب‌های کامپیوتری و با توجه به زمانی که در اختیار داشتیم در نمایشگاه پیدا کنیم) نشر غزال بود.
محسن خلیفه، مدیر بازاریابی این انتشارات به‌رغم تحمل شرایط سختی که در اطراف غرفه‌اش بود توضیحاتی کامل پیرامون نشر کتاب‌های کامپیوتری ارائه داد. به اعتقاد او مهم‌ترین مشکل در نشر کتاب‌های تخصصی عدم دسترسی به منابع مرجع جهانی و رعایت قوانین کپی رایت است. خلیفه می‌گوید: انتشارات غزال قانون تصویب نشده کپی رایت در کشور را به صورت داوطلبانه رعایت کرده و کلیه فعالیت‌هایش براساس قوانین بین‌المللی در زمینه نشر است. او می‌گوید: در بخش کتاب‌های کامپیوتری، مجوز انتشار و ترجمه آخرین آثار منتشر شده معتبر جهانی را از ناشران خارجی خریداری کرده و پس از آن دراختیار تیم ترجمه که متشکل از مترجمان زبده و متخصص علوم رایانه‌ای و اعضای هیات علمی‌دانشگاه‌های معتبر کشور همچون علم و صنعت و امیرکبیر هستند قرار داده و پس از ترجمه نهایی منتشر می‌کنیم.
به اعتقاد این ناشر وجود کتاب‌های مختلف از یک عنوان بخصوص و با ترجمه‌های متفاوت از بزرگ‌ترین مشکلات موجود در نشر کتاب‌های آموزشی است.
او می‌گوید برخی از ناشران زمانی که نرم‌افزار جدیدی وارد بازار می‌شود حتی اگر این نرم‌افزار نسخه آزمایشی باشد با ترجمه راهنمای نرم‌افزار (Help) اقدام به انتشار کتاب نرم‌افزار کرده و به نوعی بازار کتاب‌های آموزشی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند. به‌طوریکه که اگر بعدها انتشاراتی کتاب نسخه اصلی آن نرم‌افزار را به‌طور کامل منتشر کند، استقبالی از سوی مخاطبان صورت نمی‌گیرد.
به اعتقاد بسیاری از مخاطبان کتاب‌های آموزشی، ترجمه و چاپ نسخه‌های قدیمی‌ نرم‌افزارها به جای نسخه‌های جدید و نیز عناوین کاذبی که بر روی برخی از کتاب‌ها به چاپ می‌رسد، از دیگر مشکلات موجود در بخش کتاب‌های رایانه‌ای است.

مجوز طولانی، کتاب‌های پیر

از سویی دیگر به دلیل صرف زمان طولانی مدت در اخذ مجوز نشر، چاپ و توزیع، بسیاری از کتاب‌های آموزشی کامپیوتری زمانی به بازار عرضه می‌شوند که نسخه‌های جدیدتری از نرم‌افزار به بازار آمده و اطلاعات موجود در کتاب منتشر شده کارایی چندانی ندارد.
کارشناسان در این باره معتقدند، در دنیایی که اطلاعات زود پیر و کهنه می‌شود، کتاب‌ها باید همگام با جهان ترجمه و توزیع شوند اما وجود مشکلاتی که در بالا نیز به آن‌ها اشاره شده این مهم را در کشور با تاخیری چند ماهه روبه‌رو کرده است.
از دیگر مشکلات موجود در چاپ و نشر کتاب‌های کامپیوتری، به کارگیری اصطلاحات رایانه‌ای نامانوس است. خلیفه در این باره می‌گوید: زمانی سعی کردیم به منظور پاسداشت زبان فارسی در ترجمه کتاب‌ها از کلمات معادل مصوب فرهنگستان استفاده کنیم اما بعد از چاپ کتاب و نظرسنجی از مخاطبان به این نتیجه رسیدیم که در بخش کامپیوتر به‌کارگیری کلمات معادل به جای واژه‌های بین المللی‌ای که در تمام جهان به یک نام شناخته شده‌اند میزان علاقه و توجه مخاطب به بحث را کاهش می‌دهد درنتیجه به ناچار در ترجمه کتاب‌ها از همان لغات مصطلح جهانی استفاده می‌کنیم.
نوع طراحی و یا همان صفحه آرایی در بخش کتاب‌های آموزشی نیز از دیگر فاکتورهای مهم در نشر کتب رایانه‌ای است. بسیاری از مخاطبان کتاب‌های آموزشی براین باورند که مثال‌های عنوان شده در متن کتاب و یا سی دی‌های همراه کتاب به هیچ عنوان کارایی لازم را برای یادگیری صحیح نداشته و فقط به نوعی بازار گرمی‌برای فروش کتاب مذکور محسوب می‌شود.
خلیفه در این باره می‌گوید: اگر کتابی از روی نسخه اصلی آن ترجمه شود قطعا تمرین‌ها و مثال‌های به کار گرفته شده واقعی بوده و می‌تواند در یادگیری مخاطب تاثیر داشته باشد اما اگر ترجمه از روی نسخه راهنمای نرم‌افزار صورت گرفته باشد، به دلیل گزینشی بودن نوع ترجمه قطعا تمرین‌ها هم نمی‌تواند برای کاربر مفید واقع شود.

کتب تخصصی، مشکلات تخصصی

از دیگر ناشران فعال در زمینه کتاب‌های کامپیوتری می‌توان به انتشارات کلید اشاره کرد که بالغ بر 9سال سابقه نشر دارد. به گفته مسوولان این انتشارات مجموعه کتاب‌های کلید، حاصل نوآوری و خلاقیت جمعی از نویسندگان و دست‌اندر‌کاران حیطه کتاب‌های آموزش کامپیوتر است.
انتشارات کلید سعی کرده است با کاهش قیمت برای مصرف‌کننده، پرداختن به نکات اصلی و پرهیز از زیاده گویی و آموزش از طریق پروژه‌های کاربردی مخاطبان بیشتری در این عرصه به خود اختصاص دهد. هرچند که بنا به دلایل گفته شده نتوانستیم غرفه این انتشارات را در نمایشگاه از نزدیک شاهد باشیم اما براساس اطلاعاتی که در سایت رسمی‌این ناشر درج شده است، کلید در حال حاضر بالغ بر 30 کتاب به چاپ رسانده که عموما برای کاربران مبتدی نوشته شده اند. در مجموعه کتاب‌های کلید، هدف آموزش قدم به قدم و تصویری علوم مختلف کامپیوتری با بیانی ساده و کاربردی است‌.
از دیگر ناشران قدیمی‌کتاب‌های کامپیوتری می‌توان به کانون نشر علوم که در سال 1369 تاسیس شده اشاره کرد. این ناشر تاکنون بیش از 300 عنوان کتاب در زمینه کامپیوتر و الکترونیک منتشر کرده است. اما در بین ناشران معرفی شده انتشارات ناقوس یکی از ناشران فعال کشور است که دامنه فعالیت خود را به شکل کاملاً تخصصی بر چاپ کتب فنی مهندسی، به ویژه کتب کامپیوتر متمرکز ساخته و تاکنون بیش از 500 عنوان کتاب در این زمینه منتشر نموده است. ناقوس هم از ناشران قدیمی‌بازار کتاب‌های کامپیوتری است که فعالیت خود را از سال 1367 در زمینه توزیع کتاب‌های فنی مهندسی به ویژه کامپیوتر در سطح کشور آغاز کرده است. این ناشر علاوه بر آنکه در حال حاضر به نشر و توزیع کتاب‌های فنی مهندسی مشغول است در نظر دارد در آینده ای نزدیک سیستم آموزش محلی و راه دور را نیز به حیطه فعالیت‌های خود اضافه کند.
به هر حال به نظر می‌رسد نشر کتاب‌های آموزشی در زمینه علوم رایانه‌ای علاوه بر آنکه با مشکلات مرسوم در حوزه نشر دست به گریبان است، مشکلات تخصصی دیگری نیز پیش روی خود دارد. جا دارد مراجع ذی‌صلاح و ناشران فعال در این زمینه هرچه سریع‌تر مشکلات موجود در این بخش را هموار کرده تا مخاطبانی که عمدتا از قشر جوان جامعه نیز هستند بتوانند زودتر با فناوری‌های نوین روز آشنا شوند.