سازمــان توسعـه و نوســـازی
معادن و صنایع معدنی ایران

یک عامل موثر دو عرضه (بخصوص به چین) تحریم صادرات سنگ اندونزی است که در ژانویه اجرایی شد. هدف این تحریم تشویق به احداث واحدهای تصفیه بیشتر فلز در اندونزی است که می‌تواند حتی بیشتر از نیکل، قلع و مس بر روی بازار بوکسیت تاثیرگذار باشد، چون می‌تواند باعث کمبود آن سنگ گردد.
ضمناً بسته شدن واحد تصفیه آلومینا Gove متعلق به استرالیا می‌تواند موجب کمبود عرضه آلومینا خصوصاً خارج از چین گردد، اما بوکسیت Gove احتمالا به واحدهای تصفیه چین صادر خواهد شد که می‌تواند حداقل در کوتاه‌مدت‌ تا حدی از میزان فشار وارده بر بازار بوکسیت بکاهد.

آمار نشان می‌دهد که تقاضا برای آلومینا در جهان در سال 2013 به دلیل افزایش تقاضا در چین 6/14 درصد افزایش پیدا کرده و در آفریقا نیز مصرف 10 درصد بالا رفته است. اندکی افزایش در خاورمیانه نیز دیده می‌شود که رشد آن 2/5 درصدی و در آمریکای شمالی رشد 8/1 درصدی است.
اما در آمریکای لاتین تقاضا برای آلومینا به دلیل کاهش تولید آلومینیوم برزیل 7 درصد کاهش داشته است. علاوه بر این در سایر مناطق جهان خارج از چین، اروپای‌شرقی و مرکزی در استرالیا مصرف آلومینیوم در سال گذشته بیش از 5 درصد کاهش داشته که دلیل آن بسته شدن چندین واحد ذوب آلومینیوم در این مناطق بوده است. پیش‌بینی می‌شود که امسال تقاضای آلومینا باید در چین (در حدود 7/7 درصد) در سایر مناطق جهان (در حدود 3/3 درصد) افزایش داشته باشد. در آمریکای‌شمالی و اروپای‌شرقی و مرکزی به دلیل متوقف شدن طرح‌های توسعه ظرفیت در آلکوا و یوای روسال، مصرف یا تقاضا افزایش نداشته است. به هر صورت با توجه به افزایش تولید آلومینیوم اولیه در چین و نیز در هند و عربستان کاهش تولید در مناطق بیش از نیاز جبران گردیده است.

خاورمیانه تشنه آلومینا
اما قصه آلومینا در خاورمیانه داستان مفصلی است. در این منطقه طرح‌های جدیدی راه‌اندازی می‌شود که عمدتا سرمایه‌گذاری مشترک آلکوا و معادن (Maaden) است که بشدت منطقه را تشنه آلومینا و بوکسیت کرده است.
کارشناسان می‌گویند، نه تنها طرح‌هایی برای افزایش ظرفیت واحدهای ذوب در هند وجود داشت بلکه در آنجا قرار بود ظرفیت آلومینا و بوکسیت نیز توسعه پیدا کند، اما تاکنون اقداماتی در این جهت صورت نپذیرفته است.
یک مشکل پروژه‌ها در هند این است که فاقد برق کافی و ارزان برای تامین سوخت چنین کارخانه‌هایی است. مشکلات سیاسی بر سر راه این طرح‌ها قرار گرفته است.
با وجود افزایش سالانه این احتمال وجود دارد که بازار آلومینای جهانی در سه سال آینده همچنان با مازاد مواجه گردد و پیش‌بینی می‌شود این عرضه مازاد 7/2 میلیون تن یعنی در حد سال 2013 باشد که با تولید پایین آلومینیوم کمبود ظرفیت تصفیه آلومینا را پوشش می‌دهد. در حقیقت بازار آلومینیوم یا با عرضه مازاد مواجه خواهد شد و یا شاید درست به حالت توازن درآمده تا با بهینه‌سازی ظرفیت آلومینا با میزان رشد آلومینیوم اولیه متعادل و برابر گردد.
تحلیلگران قبلا پیش‌بینی کرده بودند که در سال 2014 کمبود آلومینا 4/0 میلیون تن خواهد بود، اما چندین عامل باعث گردید که آنان پیش‌بینی‌های خود را مجددا مورد تجدیدنظر قرار دهند که یکی از مهمترین دلایل آن این بود که پیش‌بینی رشد تولید آلومینیوم از جمله کاهش ظرفیت بیشتر کندتر انتظار بوده است.

علاوه بر این، همانگونه که تحلیلگران پیش‌بینی کرده‌اند، چین همچنان به واردات بوکسیت ادامه می‌دهد تا در واحدهای تصفیه داخلی آن را تصفیه کند که از نظر عرضه آلومینا بیشتر خودکفا خواهد شد. دلیل دیگر برای عرضه مازاد آلومینا این است که بسیاری از شرکت‌های بزرگ معدنی بر این باورند که بزرگترین ارزش در صنعت آلومینیوم در صنایع بالادستی آن یعنی در بخش آلومینا و بوکسیت نهفته است، بنابراین آنها بیشتر بر روی تولید کنسانتره و نه لزوما برای احداث واحدهای تصفیه و ذوب تمرکز دارند.
اگرچه پیش‌بینی می‌شود به ظرفیت واحد ذوب آلومینیوم در جهان از سال 2012 تا 2015 حدود 28 درصد افزوده شود که تقریبا نیمی از این افزایش از آن چین است. تحلیلگران می‌گویند که تولیدکنندگان آلومینیوم به‌طور کل امروزه در شرایط مالی ضعیفی هستند، به‌طوری که بیش از 40 درصد تولیدکنندگان کنونی با قیمت 1800 دلار در هر تن آلومینیوم زیان‌ده هستند. در حال حاضر قیمت آلومینیوم در بورس فلزات لندن به حدود 1700 دلار در هر تن سقوط کرده که پایین‌ترین قیمت در چهار سال گذشته می‌باشد. با توجه به این قیمت بعضی از تولیدکنندگان قدیمی و پرهزینه چینی فعالیت خود را تعطیل کرده‌اند.
اخیراً یک تولیدکننده آلومینیوم آمریکایی (شرکت اورمت) اعلام ورشکستگی کرده و در نظر دارد واحد ذوب خود را بفروشد. یک کارخانه آلومینیوم‌سازی دیگری در آمریکا با مشکل برق مواجه است که احتمالا واحد ذوب آلومینیوم خود را در شیکاگو تعطیل کند.

تعطیلی بیشتر واحدهای ذوب در جهان
این احتمال وجود دارد که واحدهای ذوب بیشتری در چین تعطیل شوند. این واحدها در سواحل و مرکز چین قرار دارند که دلیل این تعطیلی سیاست‌های دولت این کشور است که می‌خواهد به جای سیاست‌های اقتصادی قدیمی صادرات‌گرا فقط به دنبال تغذیه واحدهای داخلی خود باشند.
واحدهای ذوب اروپا نیز با مشکلات گرانی برق مواجهند بخصوص مقررات جدید اروپای‌غربی این است که از نیروی باد برای تولید برق استفاده کنند. علاوه بر این واحدهای ذوب در استرالیا و برزیل از هزینه‌های بالای تولید رنج می‌برند که امکان تعطیلی این واحدها بسیار جدی است. در حقیقت شرکت الکوا اخیرا اعلام کرده که برای همیشه یک واحد ذوب خود در استرالیا را در ماه اوت تعطیل خواهد کرد.

افزایش قیمت‌ها
قیمت‌های آلومینا رو به افزایش گذاشته است و پس از تقریبا 6 دلار در هرتن افزایش در سه ماهه چهارم سال گذشته، قیمت آن 12 دلار در هر تن دیگر بالاتر رفته و به 335 دلار در هر تن در اواسط فوریه رسید. به‌طوری که آلومینا بعنوان درصدی از قیمت آلومینیوم بورس فلزات لندن به رکورد بالای 5/18 درصدی دست یافت و این درصد بالاتر از میانگین 12 ـ 16 درصدی در 20 سال گذشته است.
علاوه بر تعطیلی بعضی از واحدهای ذوب و تصفیه آلومینا تاثیر تحریم صادرات اندونزی با توجه به پتانسیل آن برای ایجاد کمبود در عرضه بوکسیت دارای آثار روانی است، اگرچه این تحریم به نفع شرکت‌هایی مانند ریوتینیتو آلکان است که از این موقعیت تحریم منتفع خواهند شد.
کارشناسان معتقدند که تقاضای چین و بقیه کشورهای آسیایی در سال 2013 به ترتیب نسبت به سال قبل آن بزرگترین نرخ رشد 6/16 و 8/12 درصدی داشته‌اند که پشتوانه و انگیزه آن افزایش تولید آلومینا در آنجا بوده است. تقاضای آمریکای‌شمالی نیز افزایش 4/6 درصدی را داشته است. ضمنا تحلیلگران این افزایش را عمدتا به تغییر از گرید متالورژی به گرید غیرمتالورژی توسط بعضی از واحدهای تصفیه برای کاهش هزینه‌های تولید نسبت می‌دهند.
پیش‌بینی می‌شود که رشد تقاضا در سطح جهان امسال نسبت به سال قبل آهسته‌تر باشد به‌طوری که تقاضای بوکسیت چین افزایشی 3/8 درصدی و مصرف در بقیه کشورهای جهان افزایش 7/2 درصدی داشته، اما در آمریکای‌شمالی و استرالیا تقاضا کاهش خواهد داشت.
تاکنون آثار تحریم صادرات اندونزی چندان بر روی بازار بوکسیت شدید نبوده، با وجود اینکه تخمین زده می‌شود 30 درصد از افزایش ظرفیت آلومینیوم چین از سال 2008 ـ 2007 تاکنون با استفاده از بوکسیت اندونزی ایجاد شده، دلیل این عدم تاثیر این است که شرکت‌های چینی موجودی انبارهای خود را از آلومینا و بوکسیت افزایش داده‌اند که حداقل برای شش تا 12 ماه قبل از شروع یا در طول اجرای تحریمات برای تولید کافی خواهد بود، اما تحلیلگران می‌گویند که تاثیر تحریم قبل از آن می‌تواند ملموس شود، چون تولیدکنندگان چنین می‌خواهند موجودی انبارهای خود را در آن حد کاهش دهند.
ضمنا به نظر می‌رسد که تجار چینی به همه جای جهان چشم دوخته و به دنبال منابع جدید بوکسیت هستند. علاوه بر این شرکت‌های چینی مصمم هستند که ظرفیت‌های تولید داخلی بوکسیت و آلومینای خود را افزایش دهند. تولیدکنندگان آلومینای چینی بوکسیت داخلی بیشتری خواهند خرید، اما درجه خلوص آن پایین‌تر از بوکسیت وارداتی است (و نیازمند سودای کاستیک بیشتر است) که می‌تواند در پایان با توجه به افزایش هزینه‌های حمل و نقل مربوط به بوکسیت وارداتی اقتصادی‌تر باشد. هر واحد تصفیه‌ای که بوکسیت استفاده می‌کند و نیازمند حمل با کشتی است با چالش هزینه مواجه خواهد بود.

تحریم نمی‌تواند زیاد پایدار باشد
اما مشخص نیست که زمان تحریم صادرات اندونزی تا چه حد به‌طور انجامد. تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که این کشور می‌تواند در هر زمانی با افزایش مالیات بر صادرات، صدور محصولاتش را به خارج آغاز کند. به نظر می‌رسد که از دیدگاه اقتصادی ادامه تحریم معقولانه و منطقی نیست، چون صادرات به GDP کشور کمک می‌کند و واقعیت دیگر این است که ارزش برابری واحد پول اندونزی در شش ماه گذشته 20 درصد کاهش پیدا کرده است.
هدف اصلی از تحریم صادرات بوکسیت خام این بود که خریداران بوکسیت و سایر سنگ‌های معدنی واحدهای تصفیه را در اندونزی ایجاد کنند. به نظر می‌رسد که تا حدی موفقیتی در این راه به دست آمده است، چون همه واردکنندگان عمده چینی در حال ساخت واحدهای تصفیه بوده و یا اینکه می‌خواهند کارخانه‌هایی را در آینده احداث کنند و برخی از آنان می‌خواهند معادن بوکسیت را در غنا و در سایر کشورهای آفریقایی ایجاد کنند.
در حال حاضر، قیمت‌های بوکسیت مانند آلومینا افزایش پیدا کرده و احتمال افزایش بیشتر آن نیز وجود دارد. شرایط برای افزایش قیمت آلومینا و بوکسیت بخصوص احتمال افزایش قیمت آلومینیوم وجود دارد.

عرضه و تقاضای آلومینا (هزار تن)
2011 2012 2013 f2014 f2015
تولید جهانی 909/86 326/93 896/99 710/104 170/111
مصرف جهانی 682/86 253/92 632/97 979/102 193/109
تولید چین 147/33 000/39 176/45 233/49 693/52
مصرف چین 372/35 552/41 613/47 290/51 799/53
توازن بازار چین 226/2- 552/2- 437/2- 058/2- 106/1-
توازن بازار جهانی 27 073/1 264/2 731/1 978/1
پیش‌بینی قیمت 3 ماهه آلومینیوم (دلار/ تن) 420/2 050/2 886/1 833/1 935/1
پیش‌بینی قیمت آلومینا (دلار/ تن 374 319 327 316 310
آلومینا برحسب درصدی از قیمت LME 15.5% 15.6% 17.3% 17.2% 16.0%