سازمــان توسعـه و نوســـازی
معادن و صنایع معدنی ایران

یکی از فروآلیاژهای مهم آن فرونیوبیوم است که عمدتاً عرضه آن در اختیار برزیل قرار دارد و تقاضا برای آن برای تولید فولادهای پیشرفته و سوپرآلیاژها رو به افزایش است. توازن عرضه ـ تقاضا برای این فروآلیاژ مهم دارای اهمیت جهانی است.
اگرچه بازار فرونیوبیوم با کمبود مواجه بوده و همچنان این کمبود ادامه دارد، اما دولت‌های آمریکایی و اروپایی دقیقاً مراتب عرضه آتی آن بوده و درصدد تقویت موجودی انبارهای استراتژیک فروآلیاژهای خود هستند که عمدتاً در فولادهای کم‌آلیاژ با استحکام بالا (HSLA) استفاده می‌شوند.
در مناطقی به دلیل درصد بالای عرضه یا تولید فرونیوبیوم توسط برزیل نگرانی وجود دارد و آن اینکه یک شرکت برزیلی (CBMM) نه تنها 85 ـ 80 درصد عرصه جهانی فرونیوبیوم را در اختیار دارد، بلکه خود برزیل به تنهایی 90 درصد عرضه این محصول را به خود اختصاص داده است. یک تولیدکننده مهم دیگر آن شرکت Niobec کاناداست.
عرضه فرونیوبیوم در حال حاضر بیش از حد نیاز است، به‌طوری که قائم مقام شرکت نیوبک تخمین می‌زند ظرفیت تولید کنونی فرونیوبیوم در جهان اندکی بیشتر از 140 هزار تن در سال و مصرف آن در جهان فقط حدود 57 درصد آن یعنی حدود 80 هزار تن در سال است.
با توجه به اینکه به‌طور کل تولید نیوبیوم در سال 2013 اندکی کمتر از 55 هزار تن نیوبیوم موجود در فرونیوبیوم در سال 2012 بود، به نظر می‌رسید که تولید آن اندکی در سه ماهه چهارم افزایش پیدا کند، چون انتظار می‌رود به میزان مصرف فولادهای محتوی فرونیوبیوم بخصوص در کشورهای برزیل، روسیه، هندوچین (بریک) افزوده شده و در بلندمدت حداقل افزایش اندکی در مصرف فروآلیاژها بوجود آید، اما میزان امسال این افزایش بستگی خواهد داشت به وضعیت عمومی اقتصاد در جهان. با بهود کلی اقتصاد تقاضا برای فرونیوبیوم هم بالاتر خواهد رفت.
کارشناسان می‌گویند: حدود 80 درصد فرونیوبیوم با درصدهای متفاوتی با فولاد ترکیب می‌شود که شامل فولادهای کربنی، فولادهای ضدزنگ، فولادهای مقاوم در برابر حرارت، فولاد HSLA و فولادهای پیشرفته با استحکام بالا (AHSS) بوده و نیز حدود 20 درصد آن در سوپرآلیاژها مصرف می‌شود. مصرف سرانه فرونیوبیوم در کشورهای صنعتی مانند آمریکا و اروپا بیشتر است. در صنعت فولاد فرونیوبیوم تقریبا در حد یکسانی در بخش‌های ساختمانی، لوله‌سازی و خودروسازی استفاده می‌شود، چون فولاد را محکمتر و سبکتر می‌کند. چین و هند مصرف این‌گونه فولادها را افزایش می‌دهند، چون صنعت خودروسازی آنها توسعه می‌یابد. چین نیز مصرف فولادهای فرونیوبیومی خود را در بخش ساخت و ساز زیربنایی افزایش داده است.

آلیاژهای مقاوم‌تر
تحلیلگران می‌گویند، نیاز به ساختمان‌ها و پل‌های مستحکم‌تر و اقتصادی‌تر دلیلی است بر کاربرد چنین فولادهایی در ساخت و ساز ساختمان‌ها. همین نیاز در رابطه با لوله‌های فولادی و فولاد خودروسازی صدق می‌کند. ضرورت برای خطوط لوله بیشتر در مسافت‌های دور دریایی نیازمند فولادهای مقاومت‌تر است بخصوص در خطوط انتقال دریایی نفت و گاز کاربرد قابل‌توجهی دارد.
صنعت خودروسازی نیز به‌طور فزاینده‌ای به دنبال راه‌هایی برای کاهش وزن و هزینه است. فولاد با فرونیوبیوم به صنعت خودروسازی کمک می‌کند. فولادهایی با فرونیوبیوم کمک می‌کند تا صنعت خودروسازی از میزان فولاد مصرفی در خودرو کاسته و در نتیجه هزینه آن توأم با مصرف سوخت آن کاهش می‌یابد.
به‌طور کل همین وضت برای فولادهای پیشرفته با استحکام بالا (AHSS) اتفاق می‌افتد که آرسلورمیتال می‌گوید: در حال حاضر محصولی است که سریع‌ترین رشد را در صنعت خودروسازی داشته است. با توجه به رقابت شدید در میان محصولات فولادی که در صنعت خودروسازی کاربرد دارند. این رقابت در آمریکا به دلیل الزامات دولتی برای بهبود کارآمدی سوخت که قرار است تا سال 2025 به ازای هر گالن سوخت به 5/54 مایل (یعنی دو برابر افزایش) برسد، شدیدتر است.
اما حتی اگر تقاضا برای فولاد محتوی فرونیوبیوم و میزان فرونیوبیوم در آن فولادها افزایش پیدا کند، توازن بین عرضه ـ تقاضا برای فروآلیاژ احتمالاً نسبتا ثابت بماند. دلیل آن بعضا این است که شرکت برزیلی CBMM به مشتریان خود قول داده است که تقاضای کنونی و آتی بازار را تامین کند.

کمبود استراتژیک وجود ندارد
به هر صورت با توجه به اینکه بیشترین ظرفیت تولید جهانی را برزیل به خود اختصاص داده است تا حدی همچنان نگرانی بر سر پتانسیل اصولی برای محدودیت آتی عرضه یک ماده حیاتی فقط از طریق یک کشور محسوس است، اما این وضعیت بیشتر یک تحلیل است تا واقعیت هیچ‌گاه یک کمبود استراتژیک فرونیوبیوم وجود نداشته است. در حقیقت بازاری است که در حد قابل ملاحظه‌ای با ثبات است که به دنبال اطمینان‌بخشی بیشتر به مشتری است.
اما سوال اینجاست که آیا احساس کمبود می‌تواند زمینه‌سازی پیشگویی ناگزیرساز بویژه در رابطه با آمریکا، اروپا و نیز برخی از کشورهای دیگر (با توجه به افزایش ذخایر استراتژیک فرونیوبیوم آنان فقط بصورت موردی) گردد.
کارشناسان می‌گویند، در هر مقطع زمانی شما محصولی دارید که عمدتا توسط یک کشور تولید می‌شود که همواره یک ریسک محسوس غیرمنطقی بدون در نظر گرفتن ثبات در آن کشور وجود دارد.
در حال حاضر آژانس لجستیک دفاعی آمریکا (DLA) چند سالی است که برای اولین بار طرح‌هایی را برای دستیابی به مواد جدید مانند فرونیوبیوم و فلزدیسپروزیم، اکسیداتیریم، شالوده تلوریم ـ روی ـ کادمیوم، ترکیباب یون لیتیوم ـ تری نیتروبنزن و پودرهای قالب‌ریزی با خواص انفجاری بالا و غیرحساس برای مرکز ذخایر اضطراری دفاعی ملی کشور (NDSC) اجرا می‌کند.
سخنگوی آژانس لجستیک دفاعی آمریکا می‌گوید، تهیه این مواد بخشی از قانون بودجه و هزینه‌های دفاع ملی است و ما در حال نهایی کردن طرح‌هایی برای تهیه این مواد هستیم که از سال مالی 2014 تا سال مالی 2019، اجرایی خواهد شد. مرکز ذخایر اضطراری دفاع ملی کشور نمی‌خواهد در سال مالی 2014 که در 30 سپتامبر امسال خاتمه می‌یابد فرونیوبیوم بخرد، اما خرید 5/104 تن در سال مالی 2015 را پیشنهاد نموده است. در حالی‌که خرید آژانس لجستیک دفاعی آمریکا و طرح‌های تدارکاتی آن برای سال مالی 2015 هنوز نهایی نشده است، منابع صنعتی می‌گویند که اگر آژانس لجستیک دفاعی آمریکا در این سطح فرونیوبیوم بخرد اثری بر روی بازار یا قیمت‌های بازار نخواهد گذاشت.
استدلال یا فلسفه خرید و فروش آژانس تدارکات دفاعی آمریکا از خرید و نگهداری مواد استراتژیک کاهش یا حذف وابستگی خطرناک و پرهزینه به عرضه منابع خارجی یا یک درماندگی و شکست در وضعیت اضطراری ملی است. میزان مواد خریداری شده یا فروخته شده از طریق موجودی کنونی انبارها و تخمین‌های دفاعی و نیازهای ضروری کشوری در مواقع اضطراری ملی تعیین می‌گردد. منابع موثق گزارش می‌کنند که موجود نیوبیوم در انبارها در سال مالی 2001 به اتمام رسیده است.
تحلیلگران می‌گویند، آژانس لجستیک دفاعی آمریکا برحسب نیاز مواد مهم را خرید و فروش می‌کند تا موجودی انبارها اصلاح گردد.

ریسک محسوس
اروپا نیز نگرانی‌هایی را درخصوص ریسک بالقوه عرضه هرگونه مواد اولیه‌ای از طرف یک کشور واحد را احساس می‌کند. براساس مطالعات انجام شده در اتحادیه اروپا درخصوص مقایسه ریسک‌های محسوس با اهمیت اقتصادی برای انواع مواد در چند سال پیش نشان می‌دهد که نیوبیوم حساس‌ترین ماده بوده و حساسیت آن حتی بیشتر از خاک‌های نادر است.
تحلیلگران معتقدند که به احتمال قوی آمریکا و اروپا و احتمالاً سایر کشورها نیز میزان بیشتری فرونیوبیوم خریداری کنند، اما نباید خرید زیادی انجام دهند که بصورت غیرواقعی تقاضا برای آن افزایش پیدا کند. معقولانه است که آنان طی مراحل زمانی خریدهای کوچکتری را انجام دهند.
با نگاهی به آینده این امیدواری وجود دارد که امسال بازار فرونیوبیوم حداقل تزلزی نداشته و حتی گسترش هم پیدا کند. با توجه به علائمی از بهبود وضعیت اقتصاد جهانی به نظر می‌رسد که این صنعت از رونق بالاتری برخوردار گردیده و بنوبه خود برای بازار فرونیوبیوم نیز مثبت خواهد بود.