سازمــان توسعـه و نوســـازی
معادن و صنایع معدنی ایران

با توجه به میزان بالای عرضه و کاهش تقاضای چین، تجار شرکت‌های معدنی کوچک و فولادسازان برای کاهش ریسک ناشی از نوسانات قیمت به‌طور گسترده و فزاینده‌ای از ابراز مشتقه مالی (Derivatives) استفاده می‌کنند. با راه‌اندازی بورس کالای دالیان (DCE) میزان قراردادهای آسیایی در بالاترین سطح قرار گرفته و حجم روزانه قرارداد سلف سنگ‌آهن کاملاً فراتر از قراردادهای نام آشنای بین‌المللی ارائه شده توسط بورس سنگاپور است.
اما با در نظر گرفتن تعداد قابل توجه دست‌اندرکاران خرده‌فروش در بازار داخلی، بورس‌های بین‌المللی احتمالاً همچنان مکانی برای مجموعه‌ای از تضمین بین المللی باقی بمانند.
شرکت‌های بزرگتر معادن سنگ‌آهن استرالیا دارای طرح‌های توسعه عظیمی هستند. هدف از این اقدام با وجود کاهش قیمت‌های سنگ‌آهن تسخیر سهم بیشتری از بازار چین با توجه به افزایش رقابت از طرف شرکت بزرگ سنگ‌آهن واله برزیل است. امسال حدود 92 میلیون تن سنگ‌آهن بیشتر توسط شرکت‌های استرالیایی به بازار عرضه خواهد شد.
شرکت بی‌اچ‌پی بیلیتون استرالیا تخمین افزایش تولید خود را در 16 ماه آوریل برای سال جاری با 5 میلیون تن افزایش به 217 میلیون تن رساند. این شرکت در 23 آوریل امسال بهره‌برداری از معدن Jimblebar خود در منطقه غنی از سنگ‌آهن در پیلبارا را آغاز کرد.
در سپتامبر 2013 این شرکت تولید سالانه 35 میلیون تن سنگ‌آهن را آغاز کرد که می‌تواند تا 55 میلیون تن توسعه یابد و در صورت تحقق این طرح توسعه تولید سنگ‌آهن بی‌اچ‌پی بیلیتون در غرب استرالیا به 260 تا 270 میلیون تن در سال خواهد رسید.
دیگر شرکت استرالیایی ـ انگلیسی یعنی ریوتینتو (دومین تولیدکننده بزرگ سنگ‌آهن در جهان پس از واله برزیل) نیز در نظر دارد ظرفیت‌های تولید معادن خود در غرب استر الیا را به 360 میلیون تن در سال برساند. با تکمیل نیازهای زیربنایی مانند راه‌آهن، بندر و نیروگاه در غرب استرالیا ظرفیت معادن غرب استرالیا در نیمه اول سال 2015 به 360 میلیون تن در سال خواهد رسید.
ریوتینتو تاکید می‌کند که بعد از اجرای طرح توسعه 360 میلیون تنی هزینه تولید سنگ آهن این شرکت در حد چشمگیری نسبت طرح اولیه کاهش داشته و حتی صادرات هم مقرون به صرفه‌تر می‌شود.
ظهور شرکت معدنی جدید
سومین تولیدکننده بزرگ سنگ‌آهن استرالیا گروه فلزات فورتسکیو (FMG) است که پس از افزایش ظرفیت تولید معادنش در سه ماهه اول سال جاری سنگ‌آهن قابل‌توجهی را فروخته است. FMG که در حال حاضر 155 میلیون تن در سال تولید دارد در این سه ماهه 5/31 میلیون تن سنگ‌آهن فروخته است که عمدتا به دلیل تکمیل معدن کینگ با ظرفیت تولید سالیانه 40 میلیون تن است.
شرکت FMG تقریبا یک فعال جدید در بخش بازار سنگ‌آهن است و در کمتر از یک دهه از گمنامی به یک شرکت معدنی نمونه و پیشرو در استرالیا و رقیب بزرگترین شرکت‌های معدنی این کشور تبدیل شده است.
اما در پایان سال 2012، FMG بخشی از طرح‌های توسعه خود را متوقف کرد، چون کاهش قیمت‌های سنگ‌آهن ضربه شدیدی به درآمد شرکت وارد آورد. پس از مذاکره و توافق مجدد بر سر بدهی های سنگین در حال حاضر این شرکت شرایط بهتری دارد و می‌تواند حتی در صورت کاهش بیشتر قیمت سنگ‌آهن صادرات سودآوری داشته باشد.
در قاره‌ای دیگر شرکت واله برزیل چندین پروژه بزرگ توسعه سنگ‌آهن را در دست اجرا داشته و به دنبال تولید بیش از 360 میلیون تن سنگ‌آهن است. به این شرکت معدنی مجوز اجرای طرح توسعه دیگری در ماه مارس داده شده است: سازمان محیط‌زیست به واله مجوز داده است تا ظرفیت تولید معدن سنگ‌آهن خود "کورومبا" را از 4 میلیون تن فعلی به سالانه 5/10 میلیون تن افزایش دهد.
سال گذشته به دلیل بحران ، شرکت‌های بزرگ معدنی متضرر شده و بشدت پروژه‌های طرح‌های توسعه خود را کاهش داده اند. با وجود این، در حالی‌که چندین شرکت پروژه‌ای نداشته و سایر پروژه‌ها به تعلیق افتادند، طرح‌های توسعه پروژه‌های کنونی سنگ‌آهن پیشرفت داشته است.
معمولاً تولید بیشتر معادن کنونی به معنی هزینه‌های پایین‌تر تولید و مارجین‌های بهتر و تغذیه بازار با سنگ ارزان و کیفی شرکت‌های بزرگ معدنی می‌توانند قدرت چانه‌زنی بیشتری را در برابر شرکت‌های کوچک و متوسط در تعیین قیمت سنگ‌آهن آنان داشته باشند. حفظ قیمت سنگ‌آهن بین 100 تا 140 دلار در هر تن ، تولیدکنندگان سنگ‌آهن پرهزینه داخلی چینی را از بازار خارج کرده و موجب می‌شود شرکت‌های بزرگ معدنی حتی تسلط بیشتری در بازار داشته باشند.
انتظار می‌رود که هند عرضه سنگ‌آهن خود را که در ماه آوریل تحریم بلندمدت استخراج معادن سنگ‌آهن در "گوا" را برداشت، افزایش دهد. این اقدام دادگاه عالی هند برای لغو تحریم بعنوان آغاز رای‌گیری انتخابات عمومی سال 2014 (بزرگترین انتخاب در تاریخ ملی کشور که در طی 9 فاز جداگانه اتفاق خواهد افتاد) در شبه قاره هند است.
استخراج سنگ‌آهن در گوا در سپتامبر 2012 تحریم شد، چون مسائلی مانند استخراج غیرقانونی معادن و یا عدم رعایت مقررات زیست‌محیطی مطرح بود. دادگاه عالی در 21 آوریل تحریم را لغو کرد.
اما همزمان حکم داد که تمامی مجوزهای معدنی استخراج شده پس از 23 نوامبر 2007 غیرقانونی است. این حکم بدین معنی است که شرکت‌های سنگ‌آهن در گوا باید منتظر بمانند تا قبل از شروع مجدد فعالیت‌های معدنی مجوز جدید اجاره معدن از حکومت ایالتی را اخذ کنند. وقتی که فعالیت‌های معدنی آغاز شود، معدنچیان فقط می‌توانند 20 میلیون تن در سال استخراج کنند. انتظار می‌رود که قبل از پایان انتخابات مجوزهای جدید اجاره صادر شود.
از نظر تاریخی سنگ‌آهن گوا عمدتا برای بازار صادراتی استخراج می‌شد، اما شواهد روشنی وجود دارد که ماه‌ها و شاید سال‌ها به‌طول بکشد تا حجم زیادی از سنگ‌آهن منطقه بر روی بازار و قیمت‌های سنگ‌آهن صادراتی دریایی تاثیرگذار باشد.
با افزایش تولید سنگ‌آهن در غرب آفریقا و سایر پروژه‌ها که پیشرفت فیزیکی دارند، مانند معدن آسکاف شرکت گلنکور در موریتانی، به رشد عرضه مازاد سنگ‌آهن در بازار اضافه خواهد کرد.
تحولات چین موثر بر قیمت‌ها
واردات سنگ‌آهن چین به سطح بالایی رسیده است، اما به نظر می‌رسد که تقاضا برای آن از طرف صنعت فولاد کمتر از سال‌های گذشته باشد. موجودی سنگ‌آهن در بنادر چین به بیش از 110 میلیون تن در ماه مارس رسید، چون قیمت‌های آن کاهش پیدا کرد. سنگ‌آهن به طور فزاینده‌ای به شکلی از وثیقه برای کارخانه‌های فولادسازی درمی‌آید، چون آنها به دنبال روش‌های جدید اجرای فاینانس هستند و این بدین معنی است که موجودی آنها افزایش پیدا کرده است.
میزان موجودی در انبارهای بنادر نیز توسط تجار چینی افزایش پیدا کرده و یکی از دلایل آن این است که در ماه مارس قیمت‌های سنگ‌آهن بشدت کاهش پیدا کرده و از سطح 118 دلار در هر تن به 99/103 دلار در هرتن کاهش پیدا کرد.
ضمناً مشکلات اعتبارات و اجرای اصلاحات توسط دولت چین در بازار موجب قصور در پرداخت اقساط وام توسط شرکت‌های خصوصی متعددی در ماه مارس شد. اولین شرکتی که در پرداخت دیون خود قصور کرد شرکت علوم انرژی خورشیدی و فناوری Chaori چین در شانگهای بود.
به نظر می‌رسید این خبر قیمت‌های سنگ‌آهن را کاهش دهد، اما متعاقباً مشخص شد که این قصور صنعت فولاد چین بود که قیمت‌های سنگ‌آهن را کاهش داد. کارخانه فولادسازی Haixin واقع در استان شانگزی پس از قصور در پرداخت وام تمامی تولیدات خود را متوقف کرد. این اقلام کارخانه که به دلیل قصور مالی بود اکثراً در این صنعت به مثابه هشداری برای بازسازی در این صنعت به شمار می‌آید.
ترس از اینکه کارخانه در حال سقوط می‌تواند موجب گسترش سریع بدهی‌ها در سرتاسر این صنعت گردد، تمام فولادسازان چین را گرفتار کرده است. علاوه بر این صنعت فولاد بشدت بدهکار و ناهمگون از طرف دولت بشدت تحت فشار است تا استانداردهای حفظ محیط زیست بخصوص آلودگی هوا را رعایت کنند.
مضافاً اینکه دولت چین به بانک‌ها دستور داده است که برای جابه‌جایی و یا جهت دادن سرمایه به سمت هزینه‌های سودمند و بهره‌ور به صنعت فولاد حدالامکان وام ندهند. خبرها حاکی از این است که بانک‌ها در بعضی از بزرگترین استان‌های فولادساز دستور داده شده که میزان وام به فولادسازان را کاهش دهند.
هدف دولت از این اقدام ایجاد کارآمدی بیشتر در بازار فولاد از طریق در معرض گذاشتن بیشتر آنان در برابر بازاری کامل و بشدت رقابتی‌تر است.
به هر صورت با توجه به اینکه اصلاحات در دست اجراست و رشد اقتصادی چین مشخصا کمتر از رشد دو رقمی می‌گردد، این کشور عظیم آسیایی همچنان بزرگترین مصرف‌کننده فولاد و مواد اولیه فولادسازی در آسیا باقی می‌ماند. مشوق‌های اقتصادی از جمله تقویت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی توسط پکن در کوتاه‌مدت نیز قیمت سنگ‌آهن و فولاد را بالاتر خواهد برد.
علاوه بر چین علائمی از بهبود در صنایع فولادسازی اروپا و آمریکا مشهود است و در سال جاری فولادسازان در این دو قاره از فروش بیشتری برخوردار خواهند بود.
نیاز به ابزار مالی مشتقه
کاهش تقاضا و رشد عرضه نشان‌دهنده این است که قیمت‌های سنگ‌آهن از ابتدای سال جاری بسیار متزلزل بوده است. قیمت سنگ‌آهن در ماه ژانویه امسال 130 دلار در هر تن بود که به 105 دلار در هر تن در ماه مارس کاهش پیدا کرده و در هفته پایانی ماه آوریل به سطح متوسط 113 دلار در هر تن افزایش پیدا کرد.
نوسانات قیمت‌ها نیاز به ابزار مالی مشتقه آهن را افزایش داده است. حجم ابراز مالی مشتقه سنگ‌آهن تهاتر شده در بورس سنگاپور در ماه مارس به 8/35 میلیون تن بالغ شد و این بالاترین حجم قرارداد در یک ماه بوده و بالاتر از ماه فوریه است. این تنها حجم سوآپ نبود که افزایش پیدا کرده، بلکه اختیار معاملات سنگ‌آهن نیز بخوبی به طور روزافزونی دادوستد می‌شود و قراردادهای آتی بورس نقدینگی بیشتری را برای انواع محصولات و بورس‌ها جذب می‌کند.
حجم قراردادهای سلف دادوستد شده در بورس کالای دالیان نه تنها ثابت کرده که موجب افزایش حجم سواپ سنگ‌آهن دادوستد شده در بورس سنگاپور می‌گردد بلکه شاخصی است که روند قیمت را نیز مشخص می‌کند.
موفقیت قراردادهای غیردریایی چین تهدیدی را برای استمرار قراردادهای سنگ‌آهن بورس سنگاپور ایجاد نکرده است، بلکه خرید نسبتا مکملی در بازاری است که هنوز پرازدحام نشده است.
ابزار مالی مشتقه بین‌المللی فولاد (با وجود برتری و تقدم قرارداد میلگرد آجدار بورس سلف شانگهای که برای دست‌اندرکاران خرده‌فروشی داخلی محبوبیت پیدا کرده است) هنوز جذابیت واقعی را به دست نیاورده است.