سازمــان توسعـه و نوســـازی
معادن و صنایع معدنی ایران

با وجود اینکه بتازگی تا حدی به دلیل مشکلات عرضه مازاد فولاد در سطح جهان روند رشد تولید آهن اسفنجی کندتر حرکت می کند اما به نظر می رسد که به مدد پیش بینی افزایش ظرفیت فولادسازی قوس االکتریکی (EAF ) و کاهش قیمت گاز طبیعی در مناطقی از جهان ، چشم انداز بلندمدت بازار مواد اولیه آهنی که از سنگ آهن تولید می شوند مانند آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم ( HBI ) درخشان باشد.
دبیرکل انجمن بین المللی مواد اولیه آهنی می گوید ما پیش بینی می کنیم که اگر قیمت گاز طبیعی با تولید هر چه بیشتر گاز شل (shale) همچنان مطلوب باقی بماند، مدیران تولید آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم تا سال 2025 به دو برابر افزایش پیدا خواهد کرد.
مدیر مرکز تحقیقات بازار شرکت میدرکس تکنولوژی در امریکا تخمین می زند که احتمالا تولید آهن اسفنجی / آهن بریکت گرم تا آن زمان از صفر در سال 2013 ( قبل از ماه دسامبر) به 10 تا 12 میلیون تن برسد. اما در کوتاه مدت وضعیت در مناطق مختلف متفاوت است به طوری که در مناطق خاصی تقاضا بسیار بالاتر از سایر مناطق است.
طبق گزارش تحلیلگر متال بولتن باتوجه به اینکه تولیدفولاد درمناطق کلیدی مصرف کننده آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم رو به کاهش است، تولیدکنندگان این جایگزین های مواد آهن دار نیز تولید خود را در کشورهای عمده تولیدکننده در سال 2013 کاهش داده اند. طبق گزارش انجمن جهانی آهن و فولاد( worldsteel) ، کل تولید فولاد خام جهانی در سال 2013 حدود 3.5 درصد افزایش پیدا کرد اما تحلیلگران اشاره می کنند که دلیل آن فقط افزایش 7.5 درصدی تولید در چین بود. اما فولادسازان چینی خریداران عمده آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم نیستند چون آنان فولاد زیادی از طریق کوره های قوس الکتریکی تولید نمی کنند.
احتمالا چین در آینده به سمت آهن اسفنجی حرکت خواهد کرد بخصوص اگر آنان بتوانند در خصوص استخراج ذخایر گاز shale خود تصمیم گیری کنند این کار عملی خواهد شد اما در حال حاضر نیاز آنان بسیار پایین است چون تعداد انگشت شماری کوره قوسی در آن کشور در دست بهره برداری است که به طور مستقیم توسط مذاب کوره های مجتمع های فولادسازی تغذیه می شوند.
در ضمن بنا به گزارش ورلداستیل سال گذشته تولید فولاد خام 2 درصد در امریکا و اروپا ( از جمله CIS ) و 0.8 درصد در امریکای جنوب کاهش داشته در حالی که 6.8 درصد در خاورمیانه که مصرف آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم در آنجا بالاست، افزایش داشت.
صنعت ساختمانی در خاورمیانه از عملکرد خوبی برخوردار است و بعضی از کشورها تلاش می کنند تا بتوانند از نظر تقاضای محصولات طویل خودکفا باشند و به همین دلیل ظرفیت های زیادی در آنجا به بهره برداری می رسد که بخش اعظم آن کوره قوس الکتریک است.

طلوع کوره قوس الکتریک
تحلیلگران می گویند که بزرگترین علت برای تقاضای آهن اسفنجی / آهن بریکت گرم رشد فولادسازی به روش قوس الکتریک در جهان است که سالانه به طور میانگین رشدی 5 درصدی دارد و در حال حاضر 30 درصد فولاد در جهان با استفاده از این روش تولید می شود که حدود 500 میلیون تن در سال است.
ورلد استیل پیش بینی می کند که تا سال 2025 فولادسازی کوره قوس الکتریک بالغ بر 46 درصد کل تولید فولاد خام را به میزان 950 میلیون تن از کل 2.07 میلیارد تن ظرفیت فولادسازی در جهان را که تا آن زمان انتظار می رود به خود اختصاص دهد.
علاوه بر این فولاد سازی قوس الکتریکی در جهت تولید فولادهای کیفی تر حرکت می کند که لازمه آن درصد بالاتر عیار مواد آهندار شارژی مانند آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم و چدن است. میزان مصرف آهن بریکت گرم برای شارژ مستقیم در کوره بلندها افزایش یافته است. پیش بینی می شود که تقاضا برای آهن اسفنجی حتی سریعتر از میزان رشد پیش بینی شده برای تولید فولاد از طریق کوره قوس الکتریک باشد.
سخنگوی آرسلور میتال می گوید به هر صورت بدون درنظر گرفتن منطقه ای که ما در حال حاضر آهن اسفنجی تولید می کنیم، آهن قراضه همچنان مواد اولیه عمده ما است چون تقاضا برای آن در بازار بالاست و به طور کل اقتصادی تر از آهن اسفنجی است.
اما آهن اسفنجی غالبا برای فولادسازان جذاب تر است چون دستیابی به آهن قراضه مرغوب محدود است. مدیرعامل میدرکس می گوید که در واقع تقاضا برای آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم همیشه وجود دارد، اما مسئله این است که آیا ظرفیت تولید کافی برای عرضه به بازار وجود دارد.
بر اساس گزارش میدرکس تولید جهانی آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم در سال 2012 به 74 میلیون تن رسید که بالاتر از 73.21 میلیون تن در سال 2011 است.
کریستفر پالمر مدیرعامل مرکز مطالعات استراتژی فلزات امریکا تخمین می زند که سال گذشته تولید این محصول 7.4 درصد کاهش داشته است که دلیل اصلی آن 44.2 درصد کاهش در تولید ونزوئلا و نیز 25.8 درصد کاهش تولید آهن اسفنجی در هند است.
تحلیلگران اضافه می کنند که آهن اسفنجی محصول بسیار ایده آلی است اما باید در جای درست خود و با ساختار هزینه ای درستی تولید شود.
زمانی ونزوئلا بزرگترین کشور صادرکننده آهن بریکت گرم به امریکای شمالی و سایر مناطق جهان بود و با شروع مشکلات ونزوئلا دسترسی به بازار این محصول محدود شده و مصرف کنندگان به دنبال منابع جایگزین آن افتادند.
مجموعه ای از مسایل سیاسی ( از جمله ملی کردن صنعت آهن و فولاد در این کشور) و مشکلات در عرضه گندله آهن بشدت به تولید آهن بریکت گرم ونزوئلا ضربه زده و آن را متوقف کرد. ونزوئلا در سال 2012 به طور میانگین ماهانه 176 هزار تن از این محصول را صادر کرده است که تا اکتبر 2013 این رقم به صفر کاهش پیدا کرد و از آن زمان تاکنون هر از گاهی در فواصل زمانی نامشخصی اندکی صادر کرده است.
به هر صورت بنظر نمی رسد که تولید ونزوئلا امسال زیاد بهتر باشد. از آنجا که بسیاری از مشتریان در حال حاضر تمایل زیادی به خرید از ونزوئلا ندارند، به همین دلیل بعضی از کشورها تولیدات آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم خود را افزایش داده اند تا از تقاضای بازار امریکا و سایر مناطق جهان بهره مند شوند. در غیر این صورت مصرف کنندگان باید منابع جدیدی را برای خرید آهن اسفنجی پیدا کرده یا اینکه چدن بیشتری را بخرند.
هند همچنان یک تولیدکننده عمده آهن اسفنجی است که 25 درصد آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم جهان را تولید می کند اما بتازگی به دلایلی چون افزایش قیمت گاز طبیعی وسایل مربوط به عرضه سنگ آهن ناشی از محدودیت های استخراج معادن در این کشور، از میزان تولیدات آن کاسته شده است.

منابع جدید احیاء
با وجود این وضعیت در هند، ظرفیت جدید تولید آهن اسفنجی در این کشور با استفاده از گاز بدست آمده از زغالسنگ و گاز باطری های کک سازی تحت عنوان syn-fuel راه اندازی خواهد شد.
هنری گینز مدیر بازاریابی شرکت میدرکس می گوید این پروژه شامل یک مدول تولید گاز از زغالسنگ به ظرفیت 1.8 میلیون تن است که توسط شرکت فولاد و برق جیندال ( jspl) در شهر انگول در استان اورشیا و یک واحد کورکس با تجهیزات گاز خروجی با ظرفیت 1.8 میلیون تن که توسط شرکت فولاد jsw در توران گولو ساخته شده اند، است. انتظار می رود که هر دو تا پایان سال 2014 نصب و راه اندازی شوند.
کارشناسان می گویند در حال حاضر گرمترین بازار برای آهن اسفنجی امریکاست که نخستین کارخانه یا واحد آهن اسفنجی قدیمی امریکا (واحد 2.5 میلیون تن در سال کارخانه نوکور استیل در لوئیزیانا) در پایان دسامبر 2013 راه اندازی شده و احتمالا چندین واحد آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم بدنبال آن ساخته خواهند شد.
اما در این مرحله تنها پروژه دیگری که رسما اعلام شده است، واحد 2 میلیون تن در سال فوست آلپین در تگزاس امریکاست که کلنگ آن در اواخر ماه آوریل به زمین زده شد. سخنگوی این پروژه می گوید زمانی که این کارخانه در سال 2015 به بهره برداری برسد، بخشی از تولید آن به شرکت مادر در اتریش ارسال خواهد شد و بقیه به صورت توافقات برداشت بلندمدت به بازار عرضه خواهد شد. در حال حاضر شرکت فوست آلپین یک یادداشت تفاهم برداشت آهن اسفنجی با شرکت مکزیکی Ahmsa امضا کرده است.
تحلیلگران می گویند واردات آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم با اندکی کاهش از 2.5 میلیون تن در سال 2012 به 2.2 میلیون تن در سال 2013 کاهش پیدا کرد؛ گرچه بخش اعظم این واردات از تولیدات کارخانه های اختصاصی آهن اسفنجی ارسلور میتال و نوکور در ترینیداد بدست می آید.
انفجار فناوری حفاری گاز پلمه سنگی ( shale) موجب شده که آهن اسفنجی را به یک بازار رقابتی بخصوص در امریکا تبدیل کند چون قیمت گاز در این کشور کاهش پیدا کرده و در حال حاضر قیمت آن حدود 4 تا 5 دلار در هر mmbtu است و پیش بینی می شود در آینده نزدیکی همچنان در سطح پایین باقی بماند. اگر چه این سطح قیمت بالاتر از قیمت میانگین 2.75 دلار در هر mmbtu در سال 2012 است اما تولید آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم با این سطح قیمت انرژی مقرون به صرفه و اقتصادی است.
جان فریولا رییس هیات مدیره و مدیرعامل شرکت نوکور امریکا می گوید راه اندازی واحد آهن اسفنجی لوئیزیانا در راستای اجرای استراتژی مواد اولیه آهنی این کارخاه فولادسازی یک گام عظیم به پیش است. ایجاد ظرفیت جدید تولید آهن اسفنجی در امریکا می تواند بر روی بازار چدن و آهن قراضه مرغوب تاثیرگذار باشد. در حال حاضر نوکور سالانه 2 تا 2.5 میلیون تن چدن عمدتا از برزیل واردمی کند که جایگزین واحد جدید آهن اسفنجی فولادسازی آن می شود.
اگر نوکور دومین واحد لوئیزیانا را احداث کند ، جایگزین بخشی از تقاضای آهن قراضه آن خواهد شد. به هر صورت قسمت هایی از زیرساختارهای آن این کارخانه جدید دوم احداث شده است و امید می رود که تا 2016 – 2015 راه اندازی شود.

فعالیت های منا ( خاورمیانه و شمال افریقا)
منطقه دیگری که پیش بینی می شود در آنجا به ظرفیت های آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم افزوده شود ، مناست؛ چون در این منطقه گاز طبیعی فراوان و ارزانی وجود داشته و دستیابی به آهن قراضه هم محدودیت دارد. تحلیلگران می گویند در خاورمیانه همیشه اتفاقی شکل می گیرد؛ مثلا علاوه بر صحبت از ساخت کارخانه های جدید در عربستان سعودی ، در مصر یک واحد آهن اسفنجی با ظرفیت 1.76 میلیون تن در سال توسط شرکت آهن اسفنجی و فولاد مصر (اسیسکو) در شهر سادات در حال احداث است که انتظار می رود با وجود ناآرامی های سیاسی در این کشور امسال به مرحله تولید برسد.
در جمهوری اسلامی ایران در سال گذشته 24.9 درصد به تولید آهن اسفنجی و آهن بریکت گرم افزوده شد که در سال های آینده هم میزان این رشد بالاتر خواهد رفت تا پاسخگوی نیازهای فولادسازی های کنونی آن باشد. در امارات متحده عربی هم شرکت فولاد امارات درنظر دارد با اضافه کردن 800 هزار تن در سال در ظرف چند ماه آینده مدول های آهن اسفنجی کنونی خود را بازسازی کند.
علاوه بر این فعالیت هایی در این زمینه در روسیه وجود دارد که گاز طبیعی و سنگ آهن ارزانی در این کشور وجود دارد. به عنوان مثال شرکت متالو اینوست در حال ساخت یک واحد 1.8 میلیون تنی در سال آهن بریکت گرم در شهر گوبکین است که انتظار می رود در سال 2016 تولیدش را آغاز کند. سال گذشته صادرات آهن اسفنجی یا آهن بریکت گرم روسیه اندکی کاهش یافت چون درنظر داشت آهن اسفنجی و بریکت گرم خود را از طریق اکراین به ترکیه و سایر مناطق در اروپا ارسال کند. دست اندرکاران بازار این محصولات معتقدند که بحران اکراین تاثیرچندانی بر روی صادرات آن نخواهد گذاشت. تاکنون کسب و کار روال عادی گذشته را داشته اما این احتمال وجود دارد که بعضی از کشورها همکاری های تجاری خود را با آنان متوقف کنند و نتیجه آن کاهش حجم صادرات خواهد بود.
با توجه به اینکه روسیه دارای زغالسنگ ارزانی نیز است ، این سوال مطرح است که آیا بهتر یا اقتصادی تر نیست که تولیدکنندگان این کشور به جای فروش آهن اسفنجی گاز طبیعی بفروشند.
اگر چه بازار آهن اسفنجی با شدت و حدت رشد نمی کند اما با شرایط بنظر مثبت می رسد چون در ظرف چند سال آینده با رشد شتاب شاهد موضوعات جالبی باشیم.
به طور کل در سال 2013 میزان تولید آهن اسفنجی در جهان به 68.75 میلیون تن رسید که نسبت به 70 میلیون تن در سال 2012 حدود 2.6 درصد کاهش داشت. در منطقه "منا" در سال 2013 میزان تولید آهن اسفنجی به 31.8 میلیون تن رسید که در مقایسه با تولید سال 2012 (( 27.2 میلیون تن)) رشد 16.9 درصدی را نشان می دهد. در قاره امریکا تولید این محصول در سال قبل 14.8 میلیون تن بود که نسبت به 2012 (( 16 میلیون تن)) کاهش 7.4 درصدی داشت.
دیگر کشورهای عمده تولیدکننده آهن اسفنجی شامل هند، روسیه، افریقای جنوبی و آلمان هستند. هند در سال گذشته با 14.9 میلیون تن تولید بزرگترین تولیدکننده در جهان بوده است. جالب توجه است که هند در سال 2012 بیش از 20 میلیون تن تولید داشت که 25.8 درصد کاهش را نشان می دهد. ایران در سال های 2012 و 2013 به ترتیب 11.6 و 14.5 میلیون تن تولید کرد که افزایش 24.9 درصدی داشت. در حال حاضر مکزیک و عربستان سومین و چهارمین تولیدکنندگان بزرگ آهن اسفنجی به ترتیب با 6.13 و 5.3 میلیون تن تولید در جهان محسوب می شوند.
بر اساس این گزارش، پروژه های جدید آهن اسفنجی در جهان نیز عبارتند از:
امریکا با یک پروژه و ظرفیت 2.5 میلیون تن در سال، ونزوئلا با یک پروژه 800 هزار تنی، مصر با چهار پروژه و ظرفیت 5 میلیون و 610 هزار تن، بحرین یک پروژه 1.5 میلیون تنی، جمهوری اسلامی ایران به سه پروژه در مجموع به ظرفیت 4 میلیون و 160 هزار تن، پاکستان یک پروژه یک میلیون و 280 هزار تنی، هند 2 پروژه در مجموع با ظرفیت سه میلیون تن، امریکا 2 پروژه در مجموع با ظرفیت 4.5 میلیون تن، روسیه یک پروژه 1.8 میلیون تنی و هند یک پروژه با ظرفیت 2.5 میلیون تن.