سازمــان توسعـه و نوســـازی
معادن و صنایع معدنی ایران

معدنچیان، تحلیلگران و مشاوران یکپارچه بر این اعتقادند که صنعت معدن افریقای جنوبی در چند سال اخیر سال های سختی را پشت سر گذاشته و در سال جدید و پس از آن نیز تا حدی این مشکلات تداوم خواهد داشت. به هر صورت با نگاهی گذرا بر تاریخچه، وسعت و دامنه آن می توان همچنان بر اهمیت جهانی آن بیشتر واقف شد.

وسعت و دامنه فعالیت های معدنی
تاریخچه فعالیت های معدنکاری در افریقای جنوبی به زمان اکتشاف طلا بین سال های 1840 تا 1870 در دو ناحیه Pilgims Rest و Barbeiton بر می گردد ، اکتشافات بیشتری هم بلافاصله در منطقه Gauteng انجام گرفت که به طور تخمینی 40 درصد طلای اکتشاف شده در جهان را در بر می گیرد.
میزان قابل توجهی از مواد معدنی پر ارزش دیگر مانند ذخایر بالای منگنز گروه پلاتین، الماس، کروم و وانادیوم کشف شد که زمینه ساز شکوفایی بیشتر این صنعت در این کشور گردید. سنگ آهن و زغالسنگ از جمله تا حدی زغال کک شو اما به طور عمده نوع حرارتی آن کمک کرد تا صنعت معدن به سنگ محک رشد اقتصادی افریقای جنوبی تبدیل شود.
امروزه یکی از فولادسازان این کشور یک عرضه کننده عمده وانادیوم هم به شمار می آید . شرکت فولاد و وانادیوم Evraz Highveld سالانه 50 هزار تن سرباره وانادیوم و بیش از 485 هزار تن فروکروم در سال 2013 تولید کرده است.
این کشور یک تولیدکننده عمده فلزات گروه پلاتین ( PGM ) در جهان به شمار می آید که حدود 140 هزار کیلوگرم پلاتین در سال 2013 تولید کرده است که حدود سه چهارم تولید جهانی است. تولید 5 میلیون اونس طلا در سال 2013 این کشور را به پنجمین تولیدکننده بزرگ طلا در جهان تبدیل کرده است.
علاوه بر این افریقای جنوبی یک عرضه کننده عمده منگنز بوده و اخیرا معادنی مانند Kadumone (منگنز) و معدن منگنز Kalagadi و ، Tshipi eNtle را راه اندازی کرده است. تولید سنگ کروم یک محصول عمده دیگری است که شرکت های معدنی کلنگور و سامانکور کروم این کشور را در جایگاه بالای جهانی قرار داده اند.
در اواسط قرن بیستم صنایع ریخته گری و فروآلیاژی به واسطه بهره مندی از برق فراوان در آن دوره و دارا بودن ذخایر بالای سنگ کروم افریقای جنوبی از رشد قابل توجهی برخوردار شدند. اما از دهه 1990 به بعد این بخش ها به دلیل تشدید رقابت از طرف تولیدکنندگان چینی ( مقصدی برای صادرات عمده فروکروم به افریقای جنوبی) شاهد افت بوده و صنعت فروکروم آن تحت تغییرات اساسی قرار گرفت.
تعداد زیادی شرکت معتبر فلزی و معدنی در افریقای جنوبی ایجاد شد که می توان به کلنگور ، انگلوامریکن، بی اچ پی، ایمپالا پلاتین و آرسلور میتال اشاره کرد.
سایر شرکت های مهم دیگر شامل Exxaro ، African Rainbow (َ ARM ) و َ Assore هستند که در افریقای جنوبی سنگ آهن، فروکروم و فروکروم تولید می کنند.

فرصت ها در حال تغییر است
برخی از شرکت های معدنی چند ملیتی در این کشور زمینه های سرمایه گذاری خود را تغییر داده و مجددا به سمت تولیداتی روی آوردند تا بیشترین بازده سرمایه گذاری را داشته باشند. از دلایل این تغییر فرصت می توان به واکنش در برابر چالش های بازار همچون اعتصابات کارگری و اختلافات و هزینه های بالای کارگری اشاره کرد که سریعتر از تورم عمومی رشد کرده است.
شرکت بی.اچ.پی از جمله شرکت هایی است که کارخانه ها یا شرکت های خود مانند منگنز، زغالسنگ حرارتی و ذوب آلومینیوم در افریقای جنوبی را به یک شرکت جداگانه ای تبدیل می کند. انگلوامریکن ساختار معادن پلاتین خود را از طریق فروش یا فروش سهام اولیه معادن Rustenburg و Union را که در سال های اخیر شاهد مشکلات کارگری بوده است، تغییر داد. بخش فروکروم با مشکلات افزایش هزینه دست و پنجه نرم می کند اگر چه هنوز خرید و ادغام در این بخش آغاز نشده است.
برخی از تحلیلگران معتقدند در مناطقی که میزان این فروش بالا باشد، مسلما همیشه در بازار هم یک خریدار واقعی وجود خواهد داشت.
مدیرعامل شرکت مشاوره ای Core می گوید همیشه برای سایر شرکت های معدنی در افریقای جنوبی این فرصت وجود دارد که به آسانی در بازار شرکت های معدنی را که با بحران مواجه شده اند تصاحب کنند و دوباره از طریق اجاره معدن حیات تازه ای در کالبد آنها بدمد.
قطعا چون دولت افریقای جنوبی می خواهد معادن را در اختیار قدرت های سیاسی قرار داده و منافع شرکت های خارجی را کاهش دهد، با افزایش فعالیت شرکت های افریقای جنوبی این فرصت برای سرمایه گذاران افریقای جنوبی به وجود آمده است تا با حضور در بازار، شرکت ها را تصاحب کنند.

پیام اشتباه
اما تحلیلگران نگران این هستند چنانچه سازمان های بزرگ شرکت های خود را در کشور بفروشند احتمالا سرمایه گذاران داخلی و بین المللی آن را خواهند خرید. مسلما هر سرمایه گذاری در خرید شرکت ها به امکان ریسک در معامله توجه می کند. انحراف از چنین معیاری سیگنالی منفی را به سایر شرکت ها می دهد و مسلما این علامت خوشایند نخواهد بود. به طو کل در شرایط ریسک بالا میزان سرمایه گذاری ضعیف است؛ بلکه آنان ترجیحا نقدینگی خود را حفظ می کنند. در حال حاضر افریقای جنوبی شاهد تحولاتی در واحدهای خدمات جنبی مانند صنایع مهندسی حامی بخش معادن بوده است که بعضی از این بنگاه ها از تعداد نیروی انسانی خود کاسته و تعداد اندکی هم بنگاه ها را تعطیل کرده اند.
شواهدی وجود دارد که نشان می دهد شرکت های بزرگ و متوسط به دقت به میزان سبد سرمایه گذاری خود توجه کرده و به جای سرمایه گذاری یا توسعه ظرفیت ها شرکت های غیراقتصادی خود را می فروشند.
چالش های پیش روی صنعت معدنکاری افریقای جنوبی تا مدتی در بخش تولید معضلاتی را به وجود آورده است. این بخش بسیار پیچیده و بغرنج است و حل این مسئله برای صنعت بسیار مشکل شده است.
روابط شکننده کارگری و اعتصابات بهره وری را کاهش داده است، در حالی که بعضا سطح حقوق و دستمزدها به شرایط نامتعادلی رسیده است. کاهش قابل توجه نیروی انسانی سبب افت میزان رشد اقتصادی شده و نرخ بیکاری را به یک چهارم نیروی انسانی فعال از نظر اقتصادی افزایش داده است.

اقتصاد ضعیف ؛ هزینه بالا
رییس هیات عامل شرکت فروکروم Afarak افریقای جنوبی می گوید بسیاری از این مشکلاتی که ما با آن در سال های اخیر مواجه بوده ایم همچنان لاینحل باقی مانده است.
او می گوید ما از روابط کاری متزلزل و شرایط اقتصادی ضعیفی رنج می بریم و خواهان مشارکت بیشتر در پروژه های معدنی بوده و مخالف مقررات دست و پاگیر زیست محیطی هستیم. اگر فکر می کنیم که استخراج معادن نسبت به گذشته سخت تر شده است، دلیل آن مقررات و مشکلات عصر جدید است.
استخراج معادن همچنان بخش مهم اقتصاد افریقای جنوبی است اما به دلیل رکود تقاضا برای کالا و کاهش قیمت ها، درصد سهم یا کمک آن به تولید ناخالص داخلی در پنج سال گذشته کاهش پیدا کرده است.
در حال حاضر سهم بخش معدن در تولید ناخالص داخلی افریقای جنوبی به حدود 5 درصد می رسد که پایین تر از 8 درصد یک دهه قبل است اما در بخش صادرات هم سهم بسزایی را داراست. اعتصابات 5.5 ماهه در معادن پلاتین در نیمه نخست سال 2014 از سهم صادرات در اقتصاد کاست. رشد کلی اقتصاد افریقای جنوبی در سال 2014 به 1.6 تا 1.8 درصد رسید که برای کشوری که هنوز رو به رشد است مایوس کننده است. اعتصابات کارگری در بخش تولیدی ، حمل و نقل و دیگر بخش ها مانند ترمزی در مقابل رشد عمل کرده است. افزایش هزینه های کارگری قابل مقایسه با قیمت های جهانی نیست.
طبق گزارش نشریه اقتصادی شاخص هزینه های کارگری افریقای جنوبی به حدود 366 واحد رسیده است. این شاخص برای چین 105 واحد و برزیل 140 واحد است. افزایش شاخص قیمت مصرف کننده افریقای جنوبی 6 درصد است.

کمبود برق
قطع مکرر برق مشکل دیگر این صنعت است. نیروگاه دولتی Eskom باید در طول سال های 2014 تا 2015 پروژه های برق رسانی را انجام دهد چون بسیاری از شرکت ها پس از تعطیلات طولانی تابستانی مجددا بهره برداری های خود را آغاز کردند.
تقاضای برق کشور هر از گاهی بیش از تولید است به گونه ای که Eskom به صورت دوره ای برنامه های اضطراری را انجام می دهد که بر اساس آن مصرف کنندگان عمده صنعتی تا 10 درصد از مصرف خود می کاهند.
ریسک افت برق در سال 2015 و پس از آن نیز ادامه خواهد داشت تا اینکه نیروگاه های بزرگ Eskom که به تاخیر افتاده اند مانند Medupi و Kusile که اکنون در دست ساخت هستند، وارد مدار تولید شوند. در ضمن ریسک متناوب خاموشی برق همچنان بالاست. برخی از نیروگاه های آن قدیمی شده و تجهیزات آن فرسوده است که موجب قطع برق می شود. مسلما کمبود برق مانع رشد و توسعه صنایع می شود.
یکی از مدیران اجرایی خانه معدن افریقای جنوبی می گوید وضعیت تولید برق ما به هیچ وجه قابل اعتماد نیست . ما تلاش زیادی برای توسعه صنایع پایین دستی کردیم که به دلیل مشکلات عرضه برق موفقیت آمیز نبود. این مسئله سبب شده که اکثر معادن منگنز نتوانند واحدهای ذوب راه اندازی کنند. واحد ذوب Kalagadi یک مورد استثنایی است.

امید به بهبود وجود دارد
یکی از عوامل تجاری در جهان این است که رند (پول ملی ) افریقای جنوبی تا آینده نزدیکی بتواند ضعیف باقی بماند و تحلیلگران بازار ارز پیش بینی می کنند که به طور رند روندی کاهشی نسبت به دلار و سایر ارزها به خود گرفته است. با توجه به اینکه افریقای جنوبی نمی تواند ظرفیت های پایین دستی خود را توسعه دهد ، این کشور بشدت نیازمند به صادرات مواد اولیه خود شده است. در نتیجه رند ضعیف به بازوی صادراتی شرکت های معدنی تبدیل شده است اما شرایط به هیچ وجه برای صنعت مطلوب نیست.
به هر صورت بخش معدن افریقای جنوبی می تواند با پشت سر گذاشتن مشکلات از این چالش ها رهایی پیدا کند اما پیش بینی آن کار آسانی نیست. شرکت ها برای بقا باید خود را با شرایط هماهنگ و منطبق کنند. مواد معدنی استخراج شده و فلزات تولیدی در این کشور بخشی از زنجیره ارزش در جهان را در برمی گیرد که باید برای بقای خود توان رقابت را در جهان داشته باشند.