سازمــان توسعـه و نوســـازی
معادن و صنایع معدنی ایران

در ماه‌های اخیر جمهوری سوسیالیست ویتنام به‌عنوان یکی از باقیماندگان نسل آخر کشورهایی با اقتصاد متمرکز وابسته، سرمایه‌های زیادی را جلب کرده است. شرکت فولادسازی بزرگ کره‌جنوبی یعنی پوسکو در نظر دارد یک میلیارد دلار در این کشور سرمایه‌گذاری کند که قرار است یک واحد نورد سه میلیون تنی، یک واحد نورد تسمه 2/1 میلیون تنی و یک واحد نورد سرد فولاد ضدزنگ و احتمالا یک کوره بلند برای تولید اسلب جهت تغذیه واحد نورد گرم خود در آنجا احداث کند. شرکت فولاد ایسار هند نیز در ماه فوریه اعلام کرد که می‌خواهد یک واحد 2 میلیون تنی تسمه نورد گرم در جنوب استان بادیا رونگ تائو با همکاری شرکت ویتنام استیل (VSC) ایجاد کند. شرکت آهن و فولاد جینان چین هم می‌خواهد سرمایه‌گذاری بزرگی به‌صورت 60 درصد به 40 درصد با گروه بین‌المللی تایوان در ویتنام آغاز کند که هدف آن ایجاد یک کارخانه 5 میلیون تنی بیلت است. در همین اواخر رقابت شدیدی بین Evraz روسیه، بائواستیل چین و تاتای هند برای برنده شدن در مناقصه احداث یک کارخانه یا مجتمع فولادسازی با ظرفیت 5/4 میلیون تن در سال و دستیابی به بزرگترین ذخیره سنگ‌آهن این کشور یعنی Thach Khe آغاز شده است. تاتا استیل توانست به‌صورت سرمایه‌گذاری مشترک 65 به 35 درصد با شرکت دولتی VSC برنده این پروژه شده و نیز 30 درصد از سهام شرکت مالک Thach Khe را به‌خود اختصاص دهد. این معدن دارای بیش از 550 میلیون تن ذخایر سنگ‌آهن با عیار بالای 60 درصد است. کشوری که تا همین اواخر فقط به‌عنوان یک صادرکننده برنج و میوه شناخته می‌شد، سیل سرمایه‌گذاری در بخش فولاد آن نویددهنده تحول چشمگیری در آینده است. ترکیبی از افزایش شدید تقاضای داخلی برای فولاد، موقعیت استراتژیک در آسیا و نیروی کار نسبتا ارزان در منطقه و دولتی علاقه‌مند به جذب سرمایه‌های خارجی از انگیزه‌های این هجوم سرمایه‌گذاران خارجی به ویتنام است. بین سال‌های 2007 تا 2012 که تمامی پروژه‌های جدید به بهره‌برداری خواهند رسید، مصرف فولاد در این کشور به 10 میلیون تن خواهد رسید که 40 درصد از سطح 16/7 میلیون تن در سال 2006 بالاتر است.
مصرف سرانه فولاد ویتنام 65 کیلوگرم است که پتانسیل خوبی برای رشد است. اگر 270 کیلوگرم مصرف سرانه فولاد در چین را ملاک قرار دهیم تقاضای سالیانه فولاد می‌تواند با بیش از سه برابر افزایش به 23 میلیون تن برسد. 
اما کارشناسان می‌گویند که فولادسازان خارجی تنها به‌خاطر رشد پتانسیل تقاضا جذب ویتنام نشده‌اند. در مقایسه با کشورهای همسایه آن یعنی تایلند و اندونزی، ویتنام از نظر سیاسی دارای ثبات بالاتری است، حال آنکه دولت اسما کمونیست تضمین می‌کند که هیچ‌گونه اعتصابات یا اعتراضات داخلی صورت نخواهد پذیرفت که در مواقعی بعضی از کشورها در منطقه دچار آن می‌شوند (مانند فیلیپین). 
علاوه بر این در صنعت فولاد این کشور نیز دولت هیچ‌گونه دخالتی نداشته و همانند دولت مالزی نیز قیمت‌ها را دستکاری نکرده و تغییر نمی‌دهد که مانع سرمایه‌گذاری شود. 
همچنین به نظر می‌رسد که دولت هانوی چندان دغدغه و مشکلی در مقابل هجوم رقبای خارجی برای حفاظت از شرکت‌های دولتی خود ندارد، هیچ‌گونه محدودیتی برای مالکیت خارجیان وجود نداشته و شرکت‌های خارجی نیز مجبور به کار با شرکت دولتی VSC نیستند و دولت نیازمند به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت است. 
ویتنامی‌ها می‌گویند که آنان دنباله‌رو چین هستند و می‌خواهند همانند چینی‌ها رشد مستمری داشته باشند. بعضی از کارشناسان بازار می‌گویند که احتمالا ویتنام همانند چین در آینده یک کشور صادرکننده صرف فولاد باشد. با وجود اینکه تقاضای داخلی روز به روز افزایش پیدا می‌کند اما بعید به‌نظر می‌رسد که تمام ظرفیت‌های جدید را جذب کند. 
شرکت VSC که در حال حاضر بزرگترین کارخانه فولادسازی ویتنام است صادراتش را افزایش می‌دهد. صادرات کنونی آن که بیشتر محصولات طویل است اکثرا به لائوس و کامبوج بوده و تا حدی نیز به آمریکا و ژاپن صادر می‌کند و میزان آن 300ـ200 هزار تن در سال است. 
در آینده به میزان صادرات و مقاصد صادراتی نیز افزوده خواهد شد. 
شرکت VSC درصدد افزایش میزان تولید خود است. سرمایه‌گذاری مشترک آن با تاتا استیل و Essar به تنهایی ظرفیت کنونی آن را تقریبا به دو برابر افزایش خواهد داد. 

مواد اولیه 

تمام طرح‌های توسعه می‌تواند برای عرضه مواد اولیه ایجاد مشکل کند. اکثر طرح‌های توسعه کنونی ویتنام به تکنولوژی کوره قوسی روی آورده است که میزان مصرف قراضه آن را شدیدا بالا خواهد برد. 
دو سال پیش ظرفیت کوره قوسی در این کشور ناچیز بود ولی ظرفیت کنونی قوسی رویهم رفته در این کشور به 4 میلیون تن می‌رسد. 
افزایش کارخانه‌های قوسی موجب خواهد شد که تقاضا برای قراضه آهنی امسال به بیش از 2 میلیون تن برسد که بیش از یک میلیون تن آن وارداتی است. 
این رقم را می‌توان با 800 هزار تن تقاضا در سال 2004 مقایسه کرد که 25 درصد آن وارداتی بود. ویتنام احتمالا به‌عنوان یک واردکننده صرف قراضه در چند سال آینده باقی بماند. 
مهمترین نگرانی ویتنام نیز تامین مستمر سنگ‌آهن است. در حال حاضر معادن سنگ‌آهن کوچکی در شمال ویتنام وجود دارد که کوره‌بلندهای کوچک کشور را تغذیه می‌کنند حال آنکه دو معدن بزرگ آن در اختیار پروژه‌های بزرگ قرار گرفته است. 
بزرگترین کانسار کشور، معدن Thach Khe است که قرار است 5/4 میلیون تن در سال پروژه مجتمع فولادسازی تاتا را در کشور تغذیه کند حال آنکه دومین معدن بزرگ آن یعنی Quy Xa بخشی از سرمایه‌گذاری مشترک معدنی و فولادسازی با کارخانه آهن و فولاد Kunming چین است. 
دبیر کل انجمن آهن و فولاد ویتنام می‌گوید: زمانی‌که پروژه‌های کوره بلند بزرگتر راه‌اندازی شود باید سنگ‌آهن تامین شود در غیر این صورت اقتصادی نخواهند بود. 
ویتنام به هرحال باید در بلندمدت سنگ‌آهن وارد کند. این عبارت نقل قولی است از آقای حسام کوبروزی مدیر فروش شرکت عربستانی Zamil Steel که در حال حاضر مشغول ساخت یک کارخانه فولادهای ساختمانی در ویتنام است. نامبرده اضافه می‌کند اگر ویتنام بخواهد صنعت فولاد خود را رشد دهد باید در نهایت سنگ‌آهن مرغوب از استرالیا و برزیل وارد کند. 
ویتنام هم‌اکنون یک واردکننده صرف فولاد نیمه نهایی است و انتظار می‌رود که با وجود تمام طرح‌های جدید نیز همچنان یک واردکننده صرف باقی بماند. 
با وجود لیست بلند افزایش احتمالی ظرفیت‌ها در ویتنام در آینده، بازار همچنان در این کشور به واردات محصولات نهایی و غیرنهایی وابسته و متکی خواهد بود. 
اما مسئله مهم در واردات یا عرضه محصولات نیمه نهایی کمیت نیست بلکه کیفیت است. مصرف‌کنندگان فولاد به‌دلیل کیفیت محصولات داخلی ویتنام است که محصولات نیمه ‌نهایی وارد می‌کنند. تعداد فولادسازان کیفی مانند Bluescope اندک و معدود است و با افزایش واردات خصوصا از چین موجب مشکلاتی شده است. 
واردات محصولات چینی ارزان موجب کاهش تولید و فروش محصولات طویل در 5 ماهه اول سال شده بود که دولت چین مداخله کرده و با افزایش مالیات بر صادرات از میزان این فشار بر رقیب یا رقبای تجاری خواهد کاست. 
ویتنام یکی از بزرگترین تولیدکنندگان میلگرد و مفتول است که در سال 2006 میزان تولید آن به بیش از 3 میلیون تن رسیده است. 
اما تولید محصولات تخت سریعا افزایش یافته به‌طوری که تولید کلاف نورد سرد با 269 درصد افزایش در سال 2006 به رقم 215 هزار تن رسیده است. 
بعضی از فولادسازان به‌دلیل فشار واردات درخواست افزایش تعرفه‌های وارداتی برای ورق را کرده‌اند که بخشی از آن عرضه مازاد است. 
آقای جرج کوبرزی مدیرکل Zamil Steel می‌گوید فولادسازان داخلی مواجه با رقابت غیرمنصفانه از طرف فولادسازان یا تجار فرصت‌طلب شده‌اند که بازار را پر از محصولات نامرغوب خود کرده‌اند. 
کارشناسان فولاد می‌گویند ویتنام نیاز به یک ساختار تعرفه‌ای اقتصادی و منطقی برای محصولات تخت دارد چون این کشور دارای قیمت‌های وارداتی پایین‌تری نسبت به سایر کشورها در منطقه است. شرکت Bluescope یکی از قدیمی‌ترین سرمایه‌گذاران خارجی در ویتنام است که ورق اندودکاری شده تولید می‌کند. 
ویتنام 7 درصد مالیات بر واردات ورق نورد سرد و 5 درصد مالیات بر بیلت اعمال می‌کند اما از واردات کلاف نورد گرم و اسلب تعرفه‌ای دریافت نمی‌شود. 
علاوه بر این 15ـ10 درصد مالیات از واردات محصولات طویل دریافت می‌کند اما به‌تدریج آن را کاهش داده و حداکثر به 5 درصد تا سال 2015 طبق مقررات انجمن کشورهای آسیای جنوب‌شرقی (Asean) خواهد رساند.

چالش‌ها 

نگرانی در خصوص سیستم مالیاتی تنها فولادسازان را نگران نکرده است. سرمایه‌گذاران خارجی اظهار می‌دارند که با وجود شرایط خوب سرمایه‌گذاری در ویتنام هنوز مشکلات و چالش‌هایی وجود دارد. عدم وجود ساختار مطلوب زیربنایی، در مواردی مقررات و قوانین نامشخص، برگشت (Turnover) بالای کارگران ماهر و عدم دستیابی به مبالغ مالی، همچنان مشکلات سرمایه‌گذاری خارجی است. 
از سال 1990 تاکنون شبکه جاده‌ای این کشور از نظر طولی به دو برابر افزایش یافته و کیفیت آن نیز ارتقا یافته است اما هنوز باید کار بیشتری صورت پذیرد. 
ویتنام باید سریعا به راه‌های شوسه، بنادر، راه‌آهن و نیروگاه‌های خود بیفزاید. این کشور تاکنون فقط از بنادر رودخانه‌ای استفاده می‌کرده است. باید بنادر دریایی احداث شود تا بتوان محصولات فولادی را سریع‌تر و راحت‌تر حمل‌ونقل کرد. 
در حقیقت دولت باید روی امور زیربنایی سرمایه‌گذاری کند و دولت نیز پولی در بساط ندارد. اما یک تاجر ویتنامی که مرتب از چین، هند و کره از طریق بندرهای فونگ و هوشیمینه محصولات فولادی وارد می‌کند اظهار می‌دارد که بنادر این کشور با هیچ‌گونه موانعی روبه‌رو نیست. 
او اضافه می‌کند سازماندهی در بنادر خوب است و کالا پس از رسیدن به بنادر سریعا تحویل می‌شود. اما جاده‌ها دارای مشکلاتی هستند که باید برطرف شود. معمولا برای سفر از هانوی به های‌فونگ که 80 کیلومتر است نیاز به 5/2 ساعت زمان است. 
مقررات و قوانین احداث واحدهای جدید نیز بسیار مشکل بوده و بعضی از دست‌اندرکاران بازار را سر خورده کرده است خصوصا واردکنندگان قراضه را که می‌خواهند به‌صورت نقد و سریع قراضه وارد کرده و تقاضای روزافزون قراضه کوره‌های قوسی کشور را تغذیه یا تامین کنند. 
تجار قراضه می‌گویند قوانین و مقررات مشخصی برای شرکت‌های خارجی وجود ندارد مبنی بر اینکه آیا آنان می‌توانند قراضه و مواد اولیه وارد کشور کنند. آنان می‌گویند بعضی از دفاتر دولتی قاطعانه می‌گویند خیر حال آنکه برخی نیز می‌گویند اگر یک شریک داخلی داشته باشی می‌توانی. 
اما کارشناسان می‌گویند شرایط پس از آنکه ویتنام به‌عنوان یکصد و پنجاهمین عضو سازمان تجارت جهانی بدان پیوست بهبود خواهد یافت که این کشور اوایل امسال عضو شده است. 
طی دو سال گذشته ویتنام قوانین زیادی را به اجرا گذاشته است مانند قانون هماهنگ که براساس آن شرکت‌ها تحت پوشش یک نظام مالیاتی قرار گرفته، از میزان فساد کاسته شده و چارچوب قانونی مشترک و مشخصی را به‌وجود آورده است. 
این مقررات شرایط را برای شرکت‌های دولتی و خصوصی یکسان کرده است. اما پروژه‌های فولادی با هیچ‌گونه مشکلی برای دستیابی به منابع مالی مواجه نبوده‌اند و در حقیقت دستیابی به منابع مالی یکی از مشکلات مهم دولت در مقطع کنونی است. 
پروژه‌های فولادی باید در این کشور نیز مانند سایر مناطق جهان از امکان‌سنجی یا اقتصادی بودن مورد تایید بانک‌ها قرار گیرند چون در غیر این صورت دستیابی به منابع مالی از طریق بانک‌های داخلی و خارجی پس از آن با مشکل مواجه خواهد شد. 
مدیرعامل Essar هند می‌گوید ما مشکلی در خصوص اجرای پروژه خود در ویتنام نداریم و در حال حاضر نیز مشغول مذاکره با بانک‌های ویتنامی و خارجی برای این پروژه هستیم که شرایط تاکنون به نظر مثبت می‌رسد. سرمایه‌گذاران فصلی می‌گویند اقتصاد ویتنام یکبار در گذشته در دهه 1990 قبل از انفجار حباب اقتصادی یا سرمایه‌گذاری در سال‌های 1998ـ1997 با رونق اقتصادی مواجه شد اما شرایط نسبت به دهه گذشته کاملا متفاوت است. 
کارشناسان می‌گویند برخلاف دهه 1990 دولت اصلاحات اقتصادی قابل توجهی را انجام داده است. طی 5 سال گذشته GDP رشد چشمگیری داشته و پیش‌بینی می‌شود امسال به 5/8 درصد برسد که این یک رونق اقتصادی واقعی خواهد بود. 
شرکت Essar که فعالیت گسترده و بلندمدتی را در این کشور دارد می‌گوید ما در مرحله انتقال، وارد این کشور شده‌ایم. ویتنام در جهت یک بازار اقتصادی یا بازارگرا در راه است و برای رسیدن به موفقیت‌های بیشتر در این کشور باید صبور ماند تا شرایط بهتر شود و باید تا حدی سختی‌ها را پذیرفت.