سازمــان توسعـه و نوســـازی
معادن و صنایع معدنی ایران

تحلیلگران برای بهبود بازار سرب شانسی قائل نیستند و معتقدند این فلز هم مانند مس عملکرد ضعیفی از جنبه کمی و کیفی و عرضه و تقاضا در بازار داشته است.
در حقیقت تحلیلگران بسیاری معتقدند که سرب به عنوان فلزی که حداقل گرمی را در بازار ایجاد کرده است، بازار راکدی داشته باشد.
با این وجود نباید به این فلز بهای کمی دارد چون فلزی است قدیمی که کاربرد وسیعی در صنایع مختلف داشته و کاربرد آن در آینده در صنایع گسترده تر نیز خواهد شد.
با وجود اینکه سرب مانند تمام کالاهای دیگر در حال حاضر بازار راکدی دارد اما بازار آن در میان مدت به مدد کاربردهای کلیدی آن در صنایع و با توجه به قیمت های پایین کنونی بنزین که احتمالا فروش خودرو را افزایش خواهد داد، شکوفا خواهد شد.
همزمان این نگرانی نیز وجود دارد که با کندی رشد اقتصادی در چین (بزرگترین مصرف کننده سرب در جهان) و مقابله به آلودگی هوا در این کشور بازار سرب دچار بحران شود. چین در حال حاضر 40 تا 50 درصد کل سرب و روی جهان را به خود اختصاص داده که سه برابر سایر مناطق در جهان است.
از آنجا که بازار سرب نسبتا کوچک است بنابر این از نظر تحلیلگران یکی از فلزات پایه ای است که سوداگری در بازار آن اندک بوده و این عرضه و تقاضاست که قیمت های آن را تعیین می کند.
بنابر مطالعات انجام شده از ماه نوامبر سال گذشته تا ماه مارس سال جاری تولید سرب تصفیه شده در جهان به 10.3 میلیون تن رسید ( 1.3 درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال قبل) در حالی که میزان مصرف سرب تصفیه شده 10.299 میلیون تن ( یک درصد افزایش ) گزارش شده است.
اکثر تحلیلگران صنعتی پیش بینی می کنند که بازار سرب امسال و شاید تا پایان سال 2016 با اندکی کمبود مواجه شود که موجب تقویت قیمت ها خواهد شد و مانند دیگر فلزات پایه که در ماه های اخیر قیمت آن کاهش پیدا کرده است مجددا قیمت آن افزایش پیدا کند.
با توجه به اینکه موجودی انبارهای سرب بورس فلزات در حال حاضر نسبت به مصرف آن پایین است و کاهش موجودی انبارهای چین نیز از میزان ذخایر آن کاسته است باید بازار سرب مجددا جذاب شده باشد. اگر این اتفاق بیفتد عملکرد آن در بازار به بهترین سطح رسیده و از دیگر فلزات پایه حتی نیکل و روی نیز پیشی خواهد گرفت.
این بدین مفهوم نیست که بازار سرب در سال جاری بدون چالش بوده است بلکه تحت تاثیر موضوعات متعددی همچون اقتصاد کلان، ژئوپلیتیک در اروپا و خاورمیانه و نیز دیگر مسایل خاصی در آسیا، روسیه، برزیل و سایر مناطق در جهان که تمام کالاها متاثر از آن بوده اند، قرار گرفته است. اما بزرگترین نگرانی بازار سرب وضعیت روندی اقتصادی در چین است که واکنش و آثار آن در سرتاسر بازار جهانی سرب طنین افکن شده است.
باطری پشتوانه بازار سرب
بیشترین تقاضا برای سرب در چین و خارج از چین به تقاضا برای باطری های سربی – اسیدی بستگی دارد که در وهله اول در بازار خودرو استفاده شده و نیز برای ذخیره سازی برق یا انرژی کاربرد دارد.
برخی از تحلیلگران نسبت به بهبود تقاضای سرب خوش بین هستند و می گویند خودرو همیشه فروخته می شود و باتری ها به پایان عمرشان می رسند. اینترنت هم توسعه پیدا می کند که لازمه آن ارائه خدمات بهتر و برق پشتیبان بیشتری برای آن است؛ تمامی این تحولات نیازمند مصرف سرب بیشتر است.
با توجه به اینکه فناوری های باطری های صنعتی رقیب مانند باطری های لیتیوم ، نیکل هیدرید فلز و نیکل – کادمیوم نیز به بازار آمده اند، تحلیلگران امیدوارند که باطری های سربی – اسیدی همچنان نفوذ و برتری بازار خود را حفظ کنند، چون باطری های سربی – اسیدی بسیار کارآمد، ارزان و موثر هستند. این باطری ها 99 درصد قابل بازیافت است و پاسخگوی تمامی نیازهای باطری خودروها بوده و می توانند در حرارت های منهای 30 سانتیگراد کار کنند.
اما باطری های سربی – اسیدی به دلیل رقابت از طرف باطری های سبک تر اما گران تر یون لیتیومی بخصوص برای دوچرخه های برقی در چین احتمالا جایگاه خود را از دست بدهند. تقاضای سرب برای ذخیره های برق برای گوشی های نسل سوم (3G ) و کاربردهای اینترنتی تقریبا تداوم دارد اما می تواند تا حدی کاهش پیدا کند. نه تنها تا حدی از طرف باطری های سربی – اسیدی به سمت باطری های لیتیومی حرکت شده است اما فناوری نسل چهارم(4G ) نیازمند برق کمتری نسبت به نسل سوم است. به هر صورت برای ذخیره سازی برق قوی باطری های یون – لیتیومی قادر به رقابت نیستند.
اما حتی دستگاه های کوچکتری مانند منبع تغذیه بدون وقفه ( UPS) که باطری های اسیدی – سربی بسیار ارزان تری نسبت به فناوری های جایگزین آن هستند احتمالا حداقل در ظرف چند سال آینده سهم عمده ای از بازار را به خود اختصاص دهد.
انتظار می رود که تقاضای سرب برای کاربردهای ذخیره سازی برق امسال حداقل 2 – 1.5 درصد افزایش داشته باشد.
علاوه بر این احتمال وجود دارد که وسایط نقلیه هیبریدی برای سبک تر کردن وزن و افزایش برد مسافت به سمت باطری های لیتیومی حرکت کنند.
تحلیلگران می گویند فناوری های جدید خاصی بر پایه سرب از جمله باطری های سربی – اسیدی حاوی کربن ابداع شده است که نه تنها برتری سرب را برای وسائط نقلیه الکتریکی و هیبریدی حفظ می کند بلکه مصرف سرب را نیز بالا می برد.
بازار صنعت خودروسازی در راس مصرف سرب
تولید خودرو و در نتیجه تقاضای آن برای باطری های اسیدی سربی تجهیزات اصلی خودرو بسیار افزایش یافته به طوری که در سال 2014 تولید امریکای شمالی با 5 درصد افزایش به 16.9 میلیون وسیله نقلیه ، تولید چین با 7 درصد افزایش به 25.3 میلیون دستگاه و تولید اروپا با 5.7 درصد افزایش به 11.6 میلیون دستگاه رسیده است.
با توجه به اینکه افزایش 7 درصدی تولید خودرو در چین در طی دو سال گذشته مطلوب به نظر می رسد، این میزان رشد در حد قابل ملاحظه ای کمتر از 20 درصد نرخ رشد در سال 2009 است و به نظر می رسد که فروش خودرو در چین به حالت اشباع رسیده می رسد. اما به هر صورت این کل داستان نیست و فروش خودروی چین نیز به دلیل پیش بینی کاهش رشد تولیدناخالص داخلی به 6.5 درصد در سال جاری تنزل پیدا کرده است و همچنین محدودیت های اخیر زیست محیطی دولت نیز منتج به کاهش سهمیه خرید خودرو در تعدادی از مناطق بزرگ شهری مانند پکن ، شانگهای و شن زن شده است. این کاهش به دلیل نگرانی آلودگی هوا بوده و احتمالا به شهرهای کوچکتر خاصی توسعه و گسترش یابد.
یک تحلیلگر بانک امریکایی می گوید : با بسته شدن حدود یک چهارم واحدهای ذوب سرب قدیمی و آلاینده از سال 2011 تولید باطری کندتر شده است. دولت ترجیح می دهد به جای داشتن صنعتی با رشد سریع و آلاینده بدنبال رشد بالاتر کیفیت باشد.
علاوه بر این فناوری جدیدی که به طور خودکار برای کاهش مصرف سوخت موتور خودرو را به سامانه روشن و خاموش مجهز می کند، میزان خرید باطری های سربی را افزایش داده و در نتیجه تقاضا برای فلز بالاتر خواهد رفت.
به هر صورت کارشناسان می گویند بزرگترین تاثیر منفی بر روی تقاضای باطری سربی – اسیدی کاهش شدید خرید دوچرخه های برقی بوده است که از 50 درصد سالانه در اوایل دهه 2000 تاکنون به حدود یک پنجم کاهش یافته است.
پیش بینی می شود که نرخ رشد تقاضای چین برای سرب به 3.7 درصد کاهش پیدا کند. در ضمن تخمین زده می شود که نرخ رشد این فلز در امریکای شمالی به حدود 2 درصد در سال جاری و در اروپا به حدود 2.7 درصد در سال جاری کاهش پیدا کند. اما این دو منطقه فقط 15 درصد کل مصرف جهانی سرب را به خود اختصاص داده اند بنابر این تاثیرات آنان در مقایسه با چین اندک است.
عرضه مازاد
اما عرضه جهانی چگونه است؟ بنا به گزارش گروه مطالعات بین المللی سرب با افزایش تولید در استرالیا ، چین و امریکا که بیش از کاهش تولید در کاناداست، میزان تولید معادن سرب در جهان به طور تخمینی با 2.4 درصد افزایش به 5.56 میلیون تن در سال گذشته رسید و پیش بینی می شود که با 5.5 درصد افزایش در سال جاری میزان تولید آن به 5.87 میلیون تن بالغ شود. در مجموع 150 هزار تن در سال ظرفیت های جدید معادن سرب در سال 2014 راه اندازی شد که این رقم از 66 هزار تن در سال ظرفیت در دست اجرای سال جاری بیشتر است.
نه تنها بخش اعظم این ظرفیت های جدید سرب ناخواسته اضافه شده است بلکه نتیجه افزایش تولید محصول جانبی سرب ناشی از استخراج سایر فلزات پایه و گران قیمت مانند روی و نقره بوده است.
در حقیقت یک معدن پر عیار سرب در غرب استرالیا تحت عنوان ماژولان در دست بهره برداری است که بتازگی مالک آن میزان تولیدش را به واسطه تعمیرات و نگهداری معدن به دلیل قیمت پایین و ناپایدار در بورس فلزات لندن کاهش داده است.
پس از افزایش به قیمت متوسط ماهانه 2239 دلار در هر تن در ماه اوت، قیمت های سرب در بورس فلزات لندن در اواسط ماه ژانویه به قعر خود رسیده اگر چه از آن زمان تاکنون اندکی افزایش داشته و در 17 فوریه به 1811 دلار در هر تن رسید.
دست اندرکاران بازار می گویند که بسته شدن تعداد زیادی از معادن روی از جمله معدن سنچری ( سومین معدن بزرگ روی در جهان) که قرار است امسال بسته شود، از تولید محصولات جانبی سرب خواهد کاست.
علاوه بر این سال گذشته ظرفیت هایی از واحدهای ذوب بسته شد که شامل 328 هزار تن در امریکا و 115 هزار تن در پرو است.
متقابلا دو واحد ذوب ثانویه 100 هزار تن در سال در چین و یک واحد 15 هزارتن در سال در یونان افتتاح شد.
قرار است یک واحد 255 هزارتنی جدید سرب امسال راه اندازی شود که شامل 140 هزار تن در سال واحد جدید ذوب در چین و یک واحد 60 هزار تن در سال در مراکش خواهد بود.
مقابله با چالش ها
صنعت ثانویه به مقابله با چالش ها برخاسته است. در حال حاضر حدود 90 درصد باتری های سربی – اسیدی در امریکا در مقایسه با 50 درصد در چند سال پیش بازیافت می شود.
تولید سرب ثانویه در حال حاضر با نرخ حدود 3 درصد در مقایسه با سال قبل آن رشد دارد و پیش بینی می شود که بین سال های 2019 – 2016 نرخ رشد سالانه آن به 4.9 درصد برسد. این رقم با نرخ رشد پایین 1.6 درصدی برای تولید معادن در این دوره قابل مقایسه است و در آینده روند تولید از سمت تولید اولیه به سمت تولید ثانویه حرکت خواهد کرد.
تقاضای سرب در حال حاضر اندکی بالاست که به حدود 10 هزار تن تا 50 هزار تن می رسد. دلیل آن عرضه پایین قراضه و کاهش در راه اندازی معادن جدید است و پیش بینی می شود که بازار امسال یا اوایل سال آینده با 30 تا 100 هزار تن کسری مواجه شود.
این کمبود می تواند بر روی قیمت های سرب تاثیر گذاشته و آن را افزایش دهد.
پیش بینی این است که قیمت سرب در چند سال آینده افزایش بیشتری داشته و اگر به 2500 تا 2600 دلار در هر تن تا سال 2017 برسد جای تعجب نخواهد داشت.