سازمــان توسعـه و نوســـازی
معادن و صنایع معدنی ایران

معدن سر حلقه زنجیره تولید فولاد وسایر صنایع فلزی و غیر فلزی کشوراست .معادن و صنایع کشور ما پس از سالها تحریم برای اجرای طرح های توسعه خود نیاز به سرمایه گذاری دارند و یکی از راههای مهم جذب سرمایه گذاران، برگزاری همایش ها و اطلاع رسانی درباره فرصت ها ومزایای سرمایه گذاری در کشور ومعرفی زمینه ها و طرح ها و پروژه های معدنی و صنعتی برای جذب سرمایه گذاران است.

جذب سرمایه و بویژه جذب سرمایه گذاری خارجی یکی از اهداف مهم این همایش است که تحقق این اهداف با دومانع روبروست .

1- به علت چندین سال فضای تحریم و مسئله انرژی هسته ای و تبلیغاتی که علیه کشورمان شده است . به احتمال قوی بر اذهان سرمایه گذاران خارجی اثرمنفی گذاشته است . ما باید با استفاده از این همایش و شیوه های دیگر اطلاع رسانی و بکارگیری رسانه های نوین و شگردهای اطلاع رسانی در این باره شفاف سازی نموده و ذهنیت زدایی نمائیم

2- باتوجه به سوابق استعماری کشورهای اروپایی در ایران ما هنوز در خصوص سرمایه گذاری خارجی و روابط مان به ویژه با سرمایه گذاران کشورهای غربی دچار تردید هستیم .

دراین رابطه باید اشاره نمایم شرایط امروز با گذشته های تاریخی بسیار متفاوت شده است . امروزه با رقابتی که دربین شرکت های کشورهای توسعه یافته وجود دارد و وابستگی آنان به مواد اولیه ، نیروی کار ارزان و بازارهای جدید از یک سو و نیاز کشورهای در حال توسعه به سرمایه ، شیوه های نوین مدیریتی ، تکنولوژی های نوین و ... از سوی دیگر، نوعی وابستگی متقابل بین کشورهای صنعتی و در حال توسعه ایجاد شده است ، وانگهی با حضور رسانه های نوین وجریان آزاد اطلاعات در سطح جهانی و آگاهی کشورهای در حال توسعه ، شرایط تعاملات اقتصادی تغییریافته است و بیشتر استراتژی برد – برد در روابط اقتصادی بین المللی مطرح است . نکته بسیار مهم آنکه وقتی کشوری هوشمندانه و هدفمند و با تعیین اولویت ها وبا برنامه هایی با اهداف کوتاه مدت و بلند مدت با لحاظ نمودن منابع ملی برای جذب سرمایه اقدام نماید ، می تواند با تکیه بر منابع خود در بین سرمایه گذاران رقابت ایجاد نموده و ابتکار عمل را در دست گیرد و با اطمینان از رسیدن به اهداف در جذب سرمایه گذاری خارجی در جهت تحقق اهداف توسعه کشور خود حرکت کند.

کشورما با معادن و ذخایر غنی و انرژی فراوان و موقعیت جغرافیایی مناسب و... که دارد درصورت آشنایی کامل بخش خصوصی و دولتی مان با شیوه های جذب سرمایه گذاری و عقد قراردادها برای همکاری مشترک به نحوی که متضمن انتقال دانش فنی و تکنولوژی و... و لحاظ نمودن اولویت منافع ملی وتوسعه صنعتی باشد می تواند بدون تردید و ترس برای جذب سرمایه گذاری خارجی اقدام نمود.

دراین رابطه باید به این اصل توجه شود که بجای هراس از عمق آب باید شنا یاد گرفت و قایق ها و کشتی هایی محکم و غیر قابل نفوذ ساخت .

امروزه بدون تعاملات هوشمندانه و بدون جذب سرمایه های خارجی با هدف دسترسی به تکنولوژی های نوین ، مدیریت پیشرفته و دسترسی به بازارهای وسیع تر و... و استفاده از مزایای آن تقریبا" توسعه غیر ممکن است .

کشورهای جنوب شرق آسیا دردهه های اخیر از طریق جذب سرمایه گذاری خارجی بدون وابستگی توانستند به توسعه صنعتی دست یابند . همه کشورهایی که اکنون رشد شتابان دارند از نظر جذب سرمایه گذاری هم در رده های بالا قرار دارند .

تجربه توسعه صنعتی در جهان نشان می دهد که هیچ کشوری در انزوا نتوانسته است به توسعه دست یابد . تمام کشورهایی که به توسعه دست یافته اند از طریق تعاملات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی مناسب با دیگر کشورها توانسته اند به این مهم دست یابند.

دراینجا لازم می دانیم به یک تجربه توسعه صنعتی از انزوا تا روی آوری به تعاملات جهانی و موفقیت درتوسعه اشاره نمایم.

ژاپن تا سال 1853 کشوری منزوی متشکل از حدود 3000 جزیره بود و نقشی در تجارت بین الملل و بویژه تعامل با غرب نداشت . در این سال امریکا به قصد باز گشودن بازارهای ژاپن به بعضی از بنادر آن کشور حمله کرد و توانست فقط قسمت اندکی از بازارهای این کشور را بگشاید. این حمله موجب بیداری مردم و حکومت ژاپن و آگاهی آنان از برتری نظامی غرب و برتری فنی و اقتصادی دشمنان نسبت به ژاپنی ها شد . همین آگاهی موجب تحولات و انقلاب سیاسی ژاپن و جابجایی در قدرت گروه حاکم در سال 1860 گردید که به انقلاب مه ایجی معروف است . این انقلاب سر منشاء تحولات اساسی وتوسعه در ژاپن شد .

خروج از انزوا و تعامل با جهان غرب موجب شد که ژاپن از سال 1860 با بکارگیری گسترده ماشین بخار در تمامی فعالیت های اقتصادی خود از جمله صنعت حمل ونقل بین المللی ، هزینه حمل ونقل اش را به شدت کاهش دهد و امکان ورود کالاهای سرمایه ای از کشورهای صنعتی به ژاپن را فراهم نماید و از آن به بعد است که سرانه بازرگانی اش به شدت افزایش می یابد و ژاپن به یک کشور اثر گذار درتعاملات بین المللی تبدیل می شود .

ژاپن بعد از جنگ جهانی نیز علیرغم نابودی عمده سرمایه های فیزیکی اش توانست باتعاملات مناسب با جهان به قدرت دوم اقتصادی جهان تبدیل شود . ( در دهه اخیر با رشد اقتصادی چین به قدرت سوم اقتصادی جهان تبدیل شده است ).

ژاپن این توانمندی را در انزوا کسب نکرد بلکه در تعامل با کشورهای دیگر بدست آورد .

در جهان امروز تعامل باکشورها و جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی یکی از شاخص های مهم و از ضروریات توسعه صنعتی و اقتصادی محسوب می شود .

در ادوار گذشته مسیر حرکت سرمایه به هر جایی که بوده موجب شکوفایی اقتصاد و توسعه بیشترآن مناطق شده است که در اینجا به موارد مهم آن اشاره می شود.

از اواخر قرن نوزدهم که سرمایه گذاری خارجی نقش مهمی دراقتصاد جهان پیدا کرد مسیر حرکت سرمایه خارجی در مقطع قبل از جنگ جهانی اول به سوی کشورهای تازه صنعتی شده آن زمان یعنی آمریکا وکانادا و آرژانتین و استرالیا بود که با بروز جنگ جهانی این روند به رکود گرائید ولی دوباره پس از جنگ جهانی شدت گرفت .

در دهه 1960 جریان سرمایه گذاری نقش بارزتری را بخود گرفت و نقش بسیار مهمی درتوسعه کشورهای جنوب شرق آسیا بازی نمود درنتیجه کشورهای این منطقه به توسعه صنعتی دست یافتند.

دردهه 1990-1980 آسیا بزرگ ترین دریافت کننده سرمایه گذاری مستقیم خارجی شد .

اکنون کشور چین و هند از نظر جذب سرمایه گذاری مستقیم در رتبه اول و دوم قاره آسیا قرار دارند .

جذب سرمایه گذاری مستقیم موجب رشد صنعت و به ویژه رشد صنعت فولاد در چین و هند شده است بطوریکه اکنون چین حدود نیمی از فولاد خام جهان را تولیدمی کند و در رتبه اول جهان قرار دارد . فولاد هند نیز به رتبه چهارم جهان از نظر تولید رسیده است .

شایان ذکر است درعصر حاضر نیز مسیر حرکت سرمایه در بین کشورهای توسعه یافته بیشتر از جریان آن به سوی کشورهای درحال توسعه است .

براساس مطالعات یونیدو و (2000) OECD سرمایه گذاری مستقیم خارجی یک کاتالیست و تسهیل کننده مهم برای توسعه اقتصادی و پتانسیل قوی برای کمک به رشد اقتصادی و بهبود سطح زندگی است . مطالعات در خصوص ورود سرمایه های مستقیم خارجی درکشورهای حوزه آسه آن نیز که یکی از پویا ترین مناطق اقتصادی جهان هستند نشان می دهد که جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی اثر مهمی در رشد اقتصادی این کشورها داشته است .

یافته های تحقیقات در منطقه آسه آن نشان می دهند که سطح فساد بر ورودی سرمایه گذاری مستقیم اثر بسیار منفی دارد . عواملی که در جذب سرمایه گذاری مستقیم اثر مثبت داشته اند شامل نیروی کار ارزان ، رشد اقتصادی ، اندازه جمعیت و ثبات سیاسی و... بودند که سهم بسیار مهمی در جذب سرمایه داشته اند. همچنین این تحقیقات نشان می دهند که کیفیت نهادی مانند کنترل فساد و شفافیت در دراز مدت بیشترین اثر را در جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی دراین منطقه داشته است .

بطور کلی عواملی که بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی این مناطق اثر داشته اند عبارتند از :

1- شاخص ها یا ویژگیهای کشورمیزبان شامل :

اندازه بازار

سطح باز بودن اقتصاد

زیر ساخت ها

فاصله باکشور سرمایه گذار

پیوند با بازارهای منطقه

منابع طبیعی

 2- شاخص های نهادی کشورهای میزبان موثر در جذب سرمایه عبارتند از :

قوانین و هنجارهای اجتماعی

اعمال و الزامات قانونی

سیاست های انگیزشی برای جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی

سصح سرمایه انسانی وتحصیلات

ثبات سیاسی

3- شاخص های بخشی موثر و جذب سرمایه شامل :

مقیاس بخشهای صنعتی

رقابت ها

سطح سوبسید برای بخش های داخلی

 4- شاخص های اقتصادی موثر در جذب سرمایه گذاری شامل :

هزنیه های نیروی کار و بهره وری

ثبات اقتصاد کلان

نرخ رشد اقتصادی

سطح تکنولوژی

تراز پرداخت ها

اطلاعات

 موانع جذب سرمایه گذاری را به طور کلی به موانع اقتصادی ،موانع سیاسی ، حقوقی ، فرهنگی ، ضعف بنادر ، نبود ثبات سیاسی، فضای کسب وکار نامناسب و بورکراتیک ، ضعف اطلاع رسانی وضعف در ارتباط گیری با جهان ( زبان انگلیسی ، سرعت اینترنت و ...)و از همه مهمتر عدم امنیت مالی و بیمه سرمایه گذار ( خطراتی چون سلب مالکیت – ریسک انتقال پول – نقص قرار داد و... ) و ذهنیت منفی نسبت به جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی می توان بر شمرد .

جذب سرمایه گذاری خارجی به دو شیوه کلی صورت می گیرد :

سرمایه گذاری خارجی مستقیم و غیر مستقیم که صاحب نظران بیشتر بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی تاکید دارند . سرمایه گذاری مستقیم خارجی زمانی بهترین نوع جذب سرمایه گذاری محسوب می شود که انتقال تکنولوژی ، شیوه های مدرن مدیریتی و دانش فنی و... را به همراه داشته باشد از این لحاظ سرمایه گذاری مستقیم و قراردادهای اجرای پروژه های مشترک و قرار داد معاملات افست و بای بک را می توان بهترین تعبیر کرد . البته در خصوص اهمیت و نقش سرمایه گذاری در توسعه باید به این نکته اشاره کرد که حتی استقراض هم که بدترین نوع جذب سرمایه گذاری خارجی است درکشورهایی مثل چین و هند در مقاطعی خاص مفید بوده است .

جذب سرمایه خارجی درکشور ما دارای افت و خیزهای فراوان بوده است که در بعضی از مقاطع با تدابیری که اندیشیده شد جذب سرمایه روند و شدت خوبی بخودگرفت . می توان این مقاطع را نقاط عطفی در جذب سرمایه گذاری کشورمان نامید که در اینجا به اختصار به آنها اشاره می شود .

v تا سال 1310 سرمایه گذاری زیادی درکشور ما صورت نگرفت و اکثر قرار دادها بصورت اعطای امتیازات بوده است.

v در سال 1310 قانون شرکت ها و قانون تجارت تصویب و زمینه برای جذب سرمایه خصوصی درکشور آغاز شد .

v درسال 1330 تا 1334 با ملی شدن صنعت نفت و هراسی که از ملی شدن سرمایه ها ایجاد شد سرمایه گذاران خارجی از سرمایه گذاری درایران امتناع کردند .

v از اواخر سال 1334 قانون جذب و حمایت از سرمایه گذاران خارجی برای تشویق و تضمین سرمایه ، سرمایه گذاران خارجی به تصویب رسید که روند جذب سرمایه را بهبود بخشید .

v تا سال 1350 بیش از 90 درصد سرمایه گذاری ها در نفت صورت گرفت .

v ازسال 1350 است که سرمایه گذاری درسایر حوزه ها شروع شد . جذب سرمایه از سال 1352 تا 1357 به حد اکثر رسید . از 150 مورد سرمایه گذاریها از فاصله 1350 تا 1356 حدود 57 مورد مربوط به ماشین آلات صنعتی و سایر ابزار و ماشین آلات برقی بود که گفته می شود حدود 28% این سرمایه گذاری ها با انتقال دانش فنی همراه بوده است .

v بعد از انقلاب اسلامی تا سال 1372 بعلت جنگ تحمیلی سرمایه گذاری خارجی چندانی صورت نگرفت .

v در سال 1372 با پذیرش سرمایه گذاری خارجی وتصویب بند ه تبصره 22 قانون تصویب چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی ، جذب سرمایه گذاری درکشور مورد توجه قرارگرفت .

v سال 1372 نقطه عطفی است که با تصویب قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری صنعتی سرمایه گذارانی از 30 کشور ازجمله بلژیک ، انگلیس ، کانادا ، کره جنوبی ، مالزی و... درایران سرمایه گذاری نمودند .

v در سال 1378 با اصلاح و تصویب قانون معدن سرمایه گذارانی از شرکت های معروف دنیا از جمله کانادا درچند طرح معدنی بزرگ کشور سرمایه گذاری کردند.

v سال 1381 با تک نرخی شدن نرخ ارز و تصویب قانون تشویق وحمایت از سرمایه گذاران خارجی ، استقبال سرمایه گذاران خارجی را در پی داشت بطوریکه در سال 1384 این سرمایه گذاری ها به 3126 میلیون دلار رسید و سپس افت کرد . که این افت با شروع تحریم ها بیشتر شد .

v اکنون هم با توافق هسته ای حاصل از مذاکرات 1+5 و نزدیک شدن به نهایی شدن نتیجه مذاکرات و برداشته شدن تحریم ها ، امیدواریم اجلاس معدن و صنایع معدنی که با حضور شرکت های زیادی از داخل و خارج کشور برگزار می شود بتواند نقطه عطفی درتاریخ کشورمان برای جذب سرمایه گذاری خارجی و شکوفایی معادن و صنایع معدنی ایران جهت رسیدن به توسعه صنعتی و رشد اقتصادی کشور باشد .