باید ها و نباید های صنعت فولاد کشور

در حال حاضرایران چهاردهمین فولادساز جهان محسوب می‌شود که برای افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ دستیابی به ظرفیت ۵۵میلیون تن فولاد خام را هدف‌گذاری کرده است که از این رقم حدود 20‌میلیون تن باید راهی بازارهای صادراتی شود.

اما برای دستیابی به اهداف در نظرگرفته شده چالش هایی وجود دارد که مهمترین آنها توازن در زنجیره فولاد، بازار ، صادرات و تامین مالی است که باید برطرف شوند. از این رو به این بهانه با محمد ابکاء ، مدیر عامل شرکت مهندسی بین المللی فولاد تکنیک در خصوص وضعیت صنعت فولاد ایران و جهان، چالش های این صنعت و راهکارهای برون رفت از آن به گفتگو پرداختیم که مشروح آن را بخوانید:

لطفا وضعیت صنعت فولاد در ایران و جهان را تشریح بفرمایید:

به استناد آمار جهانی منتشر شده وضعیت بازار فولاد در سال 2017 میلادی در مقایسه با سال 2016 و به ویژه سال 2015 میلادی بهبود یافته است. در جهان تا پایان ماه نوامبر سال 2017 میلادی به میزان یک هزار و 536 میلیون تن فولاد خام تولید شده که در مقایسه با مدت مشابه سال 2016 به میزان 4.3 درصد رشد یافته است. این در حالی است که میزان تولید فولاد خام در کل سال 2016 در مقایسه با سال 2015 میلادی تنها 0.5 درصد افزایش یافته بود.

قیمت ها نیز در سال 2017 میلادی به ویژه در ماه های پایانی سال از روند رو به رشد قابل توجهی برخوردار بوده است. متوسط قیمت سنگ آهن (عیار 62%) به عنوان مهمترین ماده اولیه زنجیره تولید فولاد در سال 2017 میلادی رقم 71 دلار بر تن را به خود اختصاص داده در حالی که برای قیمت این محصول در سال 2016 میلادی به طور متوسط ماهانه 58 دلار بر تن ثبت شده است.

افزایش قیمت محصولات نیز قابل توجه بوده است. قیمت میلگرد صادراتی چین به طور متوسط در سال 2016 میلادی برابر با 340 دلار بر تن بوده و این محصول در سال 2017 میلادی به طور متوسط قیمت 490 دلار بر تن را تجربه کرده است.

در بخش مصرف فولاد نیز جهان رشد مثبتی تجربه کرده است. در حالی که میزان مصرف فولاد در سال 2016 نسبت به سال 2015 میلادی تنها یک درصد رشد داشته است اما مطابق با پیش بینی انجمن جهانی آهن وفولاد رشد مصرف در سال 2017 میلادی 2.8 درصد خواهد بود.

چین به عنوان تأثیرگذارترین کشور بر وضعیت فولاد جهان با انجام اصلاحات ساختاری بر بخش عرضه صنعت فولاد کشورش از اواخر سال 2015 میلادی، نقش قابل توجهی بر روند جهانی بازار فولاد داشته است. از جمله مهمترین اقدامات انجام شده در چین توقف ظرفیت­های فولادسازی و اعمال شرایط سخت­گیرانه زیست محیطی است.

ظرفیت تعطیل شده فولادسازی در چین از سال مذکور تا کنون 137.58 میلیون تن اعلام شده و علاوه بر ظرفیت مذکور 166.75 میلیون تن نیز ظرفیت فولادهای بی­کیفیت در چین تعطیل شده است. هر چند میزان ظرفیت اسمی کاهش یافته اما چین مدعی است که افزایش تولید به وجود آمده در سال 2017 ناشی از جایگزینی تولید فولادهای با کیفیت به جای فولادهای کم­کیفیت متوقف شده است. چین تا پایان ماه نوامبر 2017 معادل با 764.8 میلیون تن فولاد خام تولید کرده که تقریبا 25 میلیون تن بیشتر از مدت مشابه سال 2016 میلادی است.

بازار فولاد ایران طی سال­های اخیر از دو جنبه تحت فشار بوده است. از یک سو رکود داخلی، بازار فولاد را تحت تاثیر قرار داد و کماکان به عنوان یک عامل بازدارنده به حساب می آید و از سوی دیگر به دلیل آنکه ایران در صنعت فولاد یک کشور تاثیر پذیر محسوب می­شود نوسانات به وجود آمده در بازار جهانی فولاد نیز روند بازار فولاد ایران را تحت تاثیر قرار داده است.

به عنوان مثال بودجه عمرانی یکی از موثرترین عوامل محرک بازار فولاد به شمار می­آید. به گونه­ای که هر چه میزان بودجه عمرانی بزرگتر و درصد تحقق آن نیز بالاتر باشد انتظار بر آن است که فولاد بیشتری در کشور مصرف شود. این در حالی است که درصد تحقق بودجه عمرانی در برخی از سال­ها به ویژه در سالهای 1391 و 1392 کمتر از 40 درصد بوده و در سالهای بعد از آن هر چند درصد تحقق بودجه عمرانی افزایش یافته اما هر آنچه که دولت در بودجه­های عمرانی هزینه کرده مربوط به اتمام طرحهای نیمه تمام است که چنین طرحهایی که در فازهای نهایی به سر می برند دیگر مصرف کننده فولاد نمی­باشند.

از سوی دیگر منابع تامین مالی که عمده آن مربوط به صندوق توسعه ملی و ناشی از فروش نفت است نیز به دلیل کاهش قیمت نفت چندان راهگشا نبوده­است. از این رواست که مصرف فولاد چندان جهش قابل توجهی نداشته است. در واقع به استثناء سالهای 1389 تا 1391 که به علت سیاست مسکن مهر مصرف افزایش داشته است در سالهای اخیر مصرف فولاد کمی بیش از 18 میلیون تن را به خود اختصاص داده و روند مصرف فولاد از سال 1391 به بعد کاهشی بوده است.

وضعیت عرضه وتقاضا در بازار داخلی و خارجی را چگونه ارزیابی می کنید ؟

برغم مطالب مذکور، در بخش عرضه بازار طرح­های بسیاری در زنجیره فولاد تا پایان سال 1396 به بهره برداری خواهند رسید. در فولاد خام برابر 1.5 میلیون تن ، آهن اسفنجی 7.85 میلیون تن، در گندله سازی برابر با 16.1 میلیون تن و در کنسانتره سازی به میزان 7.7 میلیون تن طرح به بهره برداری خواهد رسید و به ظرفیت فعلی زنجیره اضافه خواهد شد.

نکته قابل ذکر آن است که از تابستان سال جاری تا حدودی رونق به بازار مسکن بازگشته است، به گونه­ای که در آذر ماه 1396سالجاری میزان معاملات صورت گرفته از کل ماه­های سال جاری بیشتر بوده است. از این رو به نظر می­رسد با توجه به اینکه بهبود بازار فولاد جهان در بازار داخلی نیز نمود یافته و اثار آن در افزایش قیمت محصولات داخلی فولاد در سال جاری کاملا قابل مشاهده بود، در صورتی که بازار مسکن به روند بهبود خود ادامه دهد سال پیش رو سال بهتری برای بازار داخلی فولاد باشد.

چین در کنار اعمال اصلاحات بر بخش عرضه، با اعطاء تسهیلات مالی نیز موجب تقویت کانون­های مصرف فولاد شده است. دولت چین تا پایان ماه اکتبر 2017 معادل با 1800 میلیارد دلار وام به بخش­های اقتصادی تزریق کرده که سهم قابل توجهی از آن در مسکن و زیرساختها مصرف شده و به افزایش تقاضای فولاد داخلی چین منجر شده است. کاهش 34 درصدی در صادرات جهانی فولاد چین گواهی است بر این مدعا.

بنابراین می­توان گفت که سال 2017 میلادی سال بهبود در بازار جهانی فولاد به شمار می­آید. لازم به ذکر است که بر اساس پیش بینی انجمن جهانی آهن و فولاد مصرف جهانی فولاد در سال 2018 معادل با 1.6 درصد رشد خواهد داشت که در مقایسه با سال 2017 رقم کمتری است.

در حال حاضرچالش های صنعت فولاد کدامند؟

توازن در زنجیره فولاد : همانطور که می دانید مطالعه طرح جامع فولاد ایران از معدن تا محصول با دستورکار سازمان ایمیدرو از سال 1393 انجام و با پایش سالانه و پی گیری سازمان ایمیدرو درحلقه های انتهای زنجیره شامل فولاد خام، آهن اسفنجی و گندله با جزیی کسری توازن پیدا کرده است، اما درابتدای زنجیره شامل سنگ آهن و کنسانتره با کمبود مواجه شده است.

ذخائر قطعی شناخته شده سنگ آهن با درنظر گرفتن سند چشم انداز 1404 که هدف گذاری 55 میلیون تن فولاد خام مد نظر قرار گرفته، فقط تا حدود ده سال پس از افق 1404 کفایت زنجیره تولید را می کند. البته بخشی از این ذخائر بدلیل عمیق بودن برای استخراج نیاز به تمهیدات خاصی است. بخشی نیز بدلیل خلوص پایین فر آوری بیشتری لازم دارد.

درنتیجه بزرگترین چالش فولاد سنگ آهن است در صورتیکه برنامه اکتشافات ایمیدرو به نتیجه نرسد صنعت فولاد نیاز به واردات سنگ پیدا می کند. البته به نظر میرسد نقاط امیدبخشی پیدا شده است.

بازار : بر پایه سند چشم انداز افق 1404 پیش بینی تولید 55 میلیون تن فولاد شده است. دراین افق در بهترین حالت مصرف داخلی حدود 34 میلیون تن است. مازاد آن صادرات هدف گذاری شده است. دست یابی به هر دو مصرف داخلی و صادرات آسان نیست پیش نیاز آن رونق اقتصادی و بستر سازی صادرات بویژه توسعه بنادر است.

محل استقرار : بر اساس نتیجه مطالعات طرح جامع فولاد، هر گونه توسعه و احداث درکناره های آبهای خلیج فارس و دریای عمان توجیه پذیر است. بسیاری از واحدهای احداث شده و دردست احداث بصورت پراکنده در کشور درنقاطی که با مشکلات زیاد زیرساختها روبروست. پیشنهاد شده واحدهای مشکل دار قبل از بحرانی شدن انتقال یابند.

زیر ساختها : زیر ساختهای واحدهای احداث شده و دردست احداث در مکان های نامناسب با مشکل روبروست. بویژه آب که تقریباٌ در پهنه وسیعی از کشور با کاهش بازندگی و پدیده خشکسالی روبروست. هر چند انتقال آب از خلیج فارس به مناطق کرمان و مرکزی بخشی از مشکل را حل می کند و نیز استفاده از پساب که منبع مطمئنی نیست مورد توجه قرار گرفته. اما کمبود آب از چالش های بزرگ این واحدها است. سایر زیر ساختها از جمله توسعه خطوط ریلی و برق نیز از دیگر چالش های عمده است.

منابع مالی: منابع مورد نیاز برای احداث واحدهای در دست احداث برای رسیدن به 55 میلیون تن حدود هشت میلیون یورو که تا حدودی تامین و یا درحال تامین است از این رو منابع مورد نیاز زیر ساختها حدود سیزده میلیون یورو است که تصمیم گیری سریع درمورد تامین آن باید صورت گیرد.

استفاده از مقیاس: بیشتر واحدهای احداث شده و دست احداث دارای ظرفیتهای غیر اقتصادی است برای مثال 52 واحد با ظرفیت کمتر و یا مساوی 500 هزار تن احداث شده که جمعاٌ 6 میلیون تولید دارند و فقط یک واحد بالای 5 میلیون تن احداث شده است.

صادرات : درسال جاری صادرات رشد مطلوبی داشته است. لکن بخش عمده ای از آن شمش و اسلب بوده که به نوعی خام فروشی با ارزش افزوده پایین است. در ضمن این صادرات تولید بعدی یعنی نوردها را با مشکل مواد اولیه روبرو ساخته است.

صادرات باید محصولات کیفی و نهایی با ارزش افزوده بالا باشد. پیش بینی صادرات محصول در افق 1404 به روش های مختلف به حدود 12 میلیون تن می رسد ازاین رو در سند چشم انداز 20 میلیون تن هدف گذاری شده است .

راهکارهای اساسی برای برون رفت از چالش های پیش روی صنعت فولاد چیست:

از جمله این راهکارها می توان به توسعه و احداث واحدهای جدید در جنوب درکناره های آبهای خلیج فارس و دریای عمان اشاره کرد،

مطالعه دقیق و برنامه ریزی برای سنگ آهن ، مدیریت مازاد تولید نسبت به مصرف چراکه تولید قبل از افق 1402 به 55 میلیون میرسد (در 1400)، انتقال واحدهایی با زیر ساخت نامطلوب ،توسعه روابط اقتصادی به منظور جذب سرمایه های خارجی با انتخاب کشورهای هدف، تعیین تکلیف مجوزهای واگذاری شده بلاتکلیف و اضافه بر 55 میلیون تن در کل زنجیره ، افزایش بهره وری بویژه درمصرف انرژی با بازسازی و نوسازی واحدهای با تکنولوژی و تجهیزات قدیمی و ادغام واحدهای با ظرفیت پایین در واحدهای بزرگ را نیز می توان از جمله این راهکارها برشمرد.