نسخه به صرفه و اثربخش توسعه فرآوری در معادن کوچک

چالش های توسعه معادن کوچک

سیدرضا عظیمی، مدیر اجرایی و دبیر شورای هماهنگی طرح احیا، فعال سازی و توسعه معادن کوچک مقیاس با اشاره به چالش های توسعه معادن کوچک گفت: امروزه، موضوع ایجاد ارزش افزوده در تولید مواد معدنی فلزی و غیرفلزی امری بسیار مهم و از اولویت های بخش معدن کشورمان است. در این راستا، کمک به فرآوری مواد معدنی و تکمیل زنجیره تولید، در دستور کار طرح احیا، فعال سازی و توسعه معادن کوچک مقیاس قرار گرفته است. با توجه به اینکه برخی از این معادن کوچک مقیاس ذخایر کمی دارند، اساساً احداث کارخانه کنسانتره سازی به صورت مجزا برای هر معدن توجیه پذیری فنی و مالی نخواهد داشت. اما یکی از راهکارهای پیشنهادی برای فعال سازی و توسعه این معادن، استفاده از کارخانه های فرآوری موبایل است.

مجید وفایی فرد، مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران در این زمینه گفت: یکی از مهمترین چالش ها در توسعه معادن کوچک، محدود بودن ذخایر ماده معدنی است و اگر کانسنگ استخراجی به صورت خام قابل مصرف نباشد با توجه به پراکندگی جغرافیایی این معادن و دوری از مراکز مصرف یا واحدهای فرآوری و با عنایت به هزینه های سنگین حمل و نقل - که به طور تصاعدی نیز سالانه افزایش می یابد- در عمل تعداد زیادی از این ذخایر بدون استفاده می ماند. آمار مجوزهای اکتشاف و برداشت موقت و غیره، متعدد و فعال شدن تعداد معدودی از پروانه های صادره در هر استان، گویای این مساله است.

از طرفی، با وجود چالش های مربوط به تامین زیرساخت های لازم، تملک زمین، مسائل زیست محیطی و غیره، به دلیل پایین بودن ذخیره، امکان برنامه ریزی و احداث واحدهای فرآوری در محل میسر نیست. ضمن آنکه با توجه به ماهیت ذخایر معدنی کوچک به ویژه در مواد معدنی فلزی به دلیل عیار پایین ماده معدنی، بخش قابل ملاحظه ای از کانسنگ استخراجی - که گاهی اوقات بیش از 95 درصد وزن آن را تشکیل می دهد- جزو باطله محسوب شده و درنتیجه، انجام فرآوری در محل، صرفه جویی زیادی در هزینه های حمل و نقل و دیگر بخش های مرتبط با آن را به دنبال دارد.

علی سدهی، مدیرعامل شرکت سازنده نخستین واحد فلوتاسیون موبایل در کشور گفت: با توجه به نداشتن صرفه اقتصادی برای ایجاد واحدهای فرآوری در معادن کوچک، از دهه های پیش، کشورهایی نظیر سوئد و آلمان، واحدهای کوچک فرآوری مواد معدنی به ایران ارسال کرده اند اما هیچ یک از شرکت‌های مشابه خارجی در ایران فرآوری فلوتاسیون را به صورت سیار اجرا نکرده‌اند. در ایران نیز هیچ شرکتی چنین طرحی را به طور کامل ایرانی پیاده نکرده است.

وی افزود: خوشبختانه با فراهم شدن این فناوری بومی سازی شده در کشور، امکان فرآوری به صورت فلوتاسیون در هر نقطه از کشور با هزینه به نسبت کم و با سرعت بالا فراهم شده است.

مزایای واحدهای فرآوری موبایل (سیار)

عظیمی درباره مزیت های واحدهای فرآوری سیار گفت: از جمله مزیت های این نوع واحدهای فرآوری، قابلیت حمل و انعطاف پذیری بالا، کاهش هزینه های تولید کنسانتره، امکان فرآوری در مناطق بدون زیرساخت (همچون کمبود منابع آب، برق و ...) و نیز تسریع فرآیندها است. دستگاه های سنگ شکن و سیستم های جدایش و فرآوری این واحدها نیز بر اساس جانمایی صورت گرفته بر روی تریلر یا کانتینر قابل نصب هستند. از این رو، با تجمیع چند معدن کوچک و استفاده از واحد سیار، می توان ارزش افزوده بسیار بالاتری ایجاد کرد.

وفایی فرد با اشاره به ظرفیت اشتغال 40 درصدی معادن کوچک با سطح اشتغال 50 نفر و کمتر، گفت: توسعه این بخش و ایجاد ساز و کارهای مناسب برای تجهیز و سود آوری معادن کوچک، نه تنها سهم این بخش در اشتغال و تولید ناخالص ملی را افزایش داده بلکه توسعه درون زا- که از اهداف اصلی در استراتژی توسعه مناطق محروم بوده- را نیز به دنبال دارد. استفاده از واحدهای فرآوری سیار نیز به دلیل ویژگی هایی نظیر حذف هزینه های گزاف برای سرمایه گذاری واحدهای ثابت، می تواند معادن کوچک غیرفعال را احیا کند.

سدهی نیز گفت: از مزایای واحدهای فرآوری موبایل اینکه امکان اجاره برای معادن کوچک تا زمان برداشت ذخایر وجود دارد و معدنکاران مجبور نیستند هزینه های سنگینی برای احداث فونداسیون واحد فرآوری –که ممکن است زمان زیادی هم برای استفاده از آنها نیاز نباشد- یا حمل مواد معدنی خام به کارخانه های فرآوری ثابت متقبل شوند. از دیگر مزایای واحدهای مذکور، امکان ساخت 9 ماهه، راحتی انتقال، جابجایی (حدود یک ماه به معدن دیگر) و آماده سازی (یک هفته)، فعال سازی و اقتصادی کردن معادن دورافتاده کشور، امکان ایجاد پایلوت برای کارخانه ها و معادن دیگر و نیز خودکفایی از نظر تامین برق با ژنراتور موجود در آن است.

بومی سازی واحدفرآوی موبایل در کشور

مدیر اجرایی و دبیر شورای هماهنگی طرح احیا، فعال سازی و توسعه معادن کوچک مقیاس در زمینه توانمندی های کشور برای ساخت واحدهای فرآوری موبایل گفت: در حال حاضر، چندین شرکت ایرانی فعال این حوزه، اقدام به طراحی و راه اندازی واحدهای سیار کرده اند. از لحاظ تکنولوژیکی، امکان ساخت و بومی سازی همه قطعات و تجهیزات مورد استفاده است. از طرف دیگر، امکان واردات بخش زیادی از این نوع تجهیزات نیز از کشورهایی مانند روسیه، ترکیه و چین وجود دارد.

یکی از اقدامات اساسی در طرح احیای معادن کوچک مقیاس، برگزاری یک فراخوان برای شناخت دست اندرکاران احداث واحدهای فرآوری سیار و سازندگان تجهیزات آن بود که منتج به تایید 8 مجموعه شد و در قالب برنامه های آتی طرح، برای همفکری و هم افزایی جهت تصمیم گیری در زمینه های مرتبط به کار گرفته خواهند شد. خوشبختانه با وجود مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی و زیرساخت های موجود، تقریباً این صنعت به طور کامل بومی شده و نیاز به تامین ماشین آلات از خارج از ایران وجود نخواهد داشت.

مدیرعامل شرکت سازنده نخستین فلوتاسیون موبایل (سیار) ایرانی در حوزه فرآوری مواد معدنی در کشور تصریح کرد: این واحد سیار در اسفند سال 97، با همکاری سازگان داخلی در استان های مختلف ساخته شد که قابلیت فرآوری مواد معدنی در حوزه های سرب و روی و مس را دارد و می تواند مواد معدنی کم عیار را به پرعیار تبدیل و کنسانتره تولید کند. این واحد سیار کار خود را در معدن سرب و روی منصور آباد یزد آغاز کرد و اکنون در معدن مس رمشک (جنوب استان کرمان) مستقر شده و قرار است6 ماه آینده به طبس منتقل شود. ظرفیت روزانه فرآوری این واحد 100 تا 200 تن است. برای ساخت این واحد، در سال 96 حدود 10 میلیارد تومان هزینه شده که صندوق بیمه سرمایه گذاری فعالیت های معدنی، 3 میلیارد تومان حمایت کرده است.

مدیر مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران (زیرمجموعه ایمیدرو) با اشاره به اقدامات انجام شده درباره تجهیزات فرآوری مواد معدنی در این مرکز گفت: این مرکز تاکنون طراحی، ساخت، نصب و راه اندازی 3 واحد مدولار سیکلون واسطه سنگین با ظرفیت اسمی 5 تن در ساعت را برای بخش خصوصی به انجام رسانده است. واحدهای مدولار براساس آزمایش‌های انجام شده در مقیاس پایلوت با هدف استحصال فلورین و سرب و روی از باطله‌های معدنی طراحی و ساخته شده است. با توجه به تجربه ساخت مدولار این تجهیزات، طراحی، ساخت، نصب و راه اندازی واحد سیار سنگ‌شکن و سیکلون واسطه سنگین در مرکز انجام شد. در این راستا، مرکز در نظر دارد با تدوین دانش فنی طراحی و ساخت واحدهای سیار فرآوری برای معدن کوچک‌مقیاس، این دانش را در کشور بومی‌سازی کند.

همچنین، این مرکز طراحی و ساخت تیکنر خمیری را با همکاری دانشگاه تهران انجام داد که در سال 97 به عنوان طرح برتر بخش ارتباط صنعت و دانشگاه از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری شناخته و لوح تقدیر به وزارت صنعت، معدن و تجارت اهدا شد.

وفایی فرد به اقدامات دیگر در زمینه طراحی و ساخت تجهیزات و خطوط فرآوری مواد معدنی ایران از سال 87 تاکنون در مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران تصریح کرد: طراحی و ساخت نخستین اتوکلاو تحت فشار نیمه صنعتی با ظرفیت 200 لیتر و فشار کاری 30 بار (سال 87)، طراحی و ساخت سلول فلوتاسیون طرح دنور (سال 88) و طراحی و ساخت انواع سرندهای آبگیری (سال 89)، از جمله این اقدامات است.

وی ادامه داد: ساخت ماسه شور نسل جدید با ظرفیت 150 تن برساعت، طراحی و ساخت دستگاه جداکننده مغناطیسی آزمایشگاهی، طراحی و ساخت مخازن لیچینگ دو جداره پایلوت، طراحی و ساخت غبارگیر، طراحی و ساخت کوره های ساده و همزن دار آزمایشگاهی و رآکتور و نیز طراحی و ساخت تجهیزات خط نیمه صنعتی تولید شمش آنتیموان (سنگ شکن، آسیا، کوره، پمپ و غیره طی سال های 92 تا 94)، از دیگر اقدامات انجام شده در این زمینه است.

پیشنهادات توسعه ای واحدهای فرآوری سیار

عظیمی برای توسعه واحدهای فرآوری موبایل در کشور پیشنهاد داد: نکته مهم در رشد این صنعت، ایجاد واحد های مستقل به صورت مدولار و توسعه اشتغال آن در قالب مجزا به عناون سرویس دهنده های مستقل است. امیدواریم با ایجاد پلتفرم های جدید بتوان با توسعه بازارهای جدید و اقتصادی شدن آنها، بستر مناسب برای فعال سازی معادن کوچک را فراهم کرد.

سدهی بیان داشت: با توجه به نداشتن پشتوانه مالی برای ساخت واحدهای جدید فرآوری سیار، چنانچه ایمیدرو و شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران هزینه های ساخت 2 واحد سیار را تامین کند تا بتوانیم نسبت به ساخت آنها اقدام و به صورت اجاره در اختیار معدنداران قرار گیرد، گامی مثبت برای توسعه فرآوری معادن کوچک خواهد بود.

وفایی فرد گفت: برای عملیاتی شدن اهداف و تسهیل فرایند تجهیز معادن کوچک در بخش فرآوری و ایجاد ارزش افزوده و به منظور بهره گیری هرچه بیشتر از توانمندی ها و پتانسیل های زیر مجموعه های ایمیدرو به عنوان یک سازمان توسعه ای و نقش مرکز به عنوان بازوی تحقیقات و توسعه فن آوری ایمیدرو 2 راهکار پیشنهاد می شود: نخست، «فراخوان عمومی و بین المللی سازندگان تجهیزات فراوری برای مشارکت در طراحی و ساخت تجهیزات سیار فرآوری مواد معدنی و تاسیس شرکت با مشارکت کنسرسیوم برنده و ایمیدرو» است که با تشکیل کارگروه، فرآیند تجاری سازی و بازاریابی و توسعه فن آوری های سایر تجهیزات ایجاد شده در مرکز نیز به دلیل مشکلات معاملات دولتی و بروکراسی سنگین موجود می تواند به شرکت تاسیس شده سپرده شود. همچنین با عنایت به سهم کمتر از 50 درصد دولتی، شرکت جدید التاسیس می تواند با طی مراحل اداری و قانونی از مزایای قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات بهره مند شود.

پیشنهاد دوم، «تعریف، ایجاد و بازتعریف طرح توسعه و تجهیز صنایع فرآوری سیار در محل معادن کوچک» است. در این گزینه، ایمیدرو بیشتر نقش هماهنگ کننده را از طریق بازوهای اجرایی و انعقاد تفاهم نامه با آنها (صندوق بیمه سرمایه گذاری فعالیتهای معدنی، مرکز تحقیقات فرآوری مواد معدنی ایران و طرح احیا، فعال سازی و توسعه معادن کوچک) عهده دار شده که می تواند در قالب یک طرح تعریف شده و با عنایت به سوابق، شرح وظایف و امکانات سه مجموعه اجرایی شود.